Historia e Halloween-in dhe a duhet festuar kjo ditë ?! 29/10/2016 Gazeta Shqiptare & Balkanweb & Nga Miron Çako; Botuar dhe publikuar në Tirana Observer
Mbrëmjen e 31 tetorit duke u gdhirë data 1 nëntor, në shumë vende të botës, sidomos në Amerikë dhe Evropë, festohet dita e Halloëeen-it, që çdo vit po bëhet një festë gjithnjë e më popullore, madje në Amerikë ajo renditet e dyta pas Christmas (Krishtlindjes). Kjo ditë festohet nga çdo moshë, veçanërisht nga të rinjtë dhe fëmijët.
Në Shqipëri, në vitet ’90, pas izolimit komunist-ateist, kjo festë e importuar si shumë gjëra të tjera nga bota e lirë, filloi të festohej edhe nga shqiptarët si një imitim i rëndomtë, madje shumë nga ata që e festojnë, nuk dinë se çfarë kuptimi ka e çfarë mesazhi përcjell, por, të shtyrë nga mentaliteti i turmës dhe për të qenë “trendy”, e festojnë këtë ditë me të gjithë aksesorët, argëtimet dhe shpenzimet por e përsëris, duke mos ditur se çfarë po bëjnë, mirë apo keq, për vete dhe sidomos për fëmijët, që janë nën përgjegjësinë e të rriturve.
Prejardhja e Halloween-it
Prejardhja e kësaj feste vjen nga shumë shekuj përpara nesh dhe mund ta datojmë rreth 600 vjet pr.K. Ajo ishte një festë “ritual” pagan në kalendarin e Keltëve.
Ata, duke qenë në padije për fenomenet natyrore, i hyjnizonin këto duke i personalizuar me “perënditë” dhe sidomos stinën e verës dhe të dimrit. Me largimin e stinës së ndritshme dhe të ngrohtë të verës dhe me fillimin e dimrit të errët e të ftohtë, ata besonin se kjo ishte koha kur shpirtrat e këqij të të vdekurve të atij viti, që nuk kishin gjetur vend në mbretërinë e vdekjes, kërkonin të ktheheshin te trupat e të gjallëve. Druitët (sekt pagan) ia besonin këtë natë “zotit të vdekjes”, Samhait, i cili, sipas tyre, mblidhte shpirtrat e këqinj dhe, pasi ata të kishin larë mëkatet, i dërgonte në parajsën e keltëve. Ata besonin se atë natë cipa e ndarjes midis të gjallëve dhe të vdekurve bëhej shumë e hollë dhe kështu bënte të mundur kalimin e të vdekurve te të gjallët. Prandaj, populli pagan, i frikësuar nga këto bestytni, vishej me rroba prej lëkure kafshësh dhe maska, në mënyrë që të mos njihej nga shpirtrat e ligj; ose, burrat visheshin si gra dhe gratë si burra, ndiznin zjarre të mëdhenj për t’i trembur shpirtrat dhe mbanin në hyrje të shtëpive ushqime dhe pije të forta dehëse, për t’i marrë me të mirë shpirtrat e ligj.
Kjo festë pagane u festua në këtë mënyrë profane, derisa në këto vende erdhën misionarët e krishterë dhe Kisha në perëndim u përpoq me urtësi që kësaj feste, si edhe festave të tjera pagane, t’i jepte një kuptim të vërtetë shpirtëror të bazuar në doktrinën e krishterë e sidomos për atë çka ndodh me shpirtin e njeriut pas vdekjes. Në shek. VII, papa Bonifaci IV, me urdhër papal vendosi që 1 nëntori të festohej si dita e shenjtorëve, e shpirtrave të drejtë, dhe kjo ditë quhej All Halloës Day. Në vigjilje të festës, njerëzit, tashmë të krishterë, vazhdonin të mblidheshin, por jo më për shpirtrat e ligj, por për një tjetër festë fetare me emër All Halloës Eve (vigjilje për shenjtorët) -emër, i cili në vazhdim do të bëhej Halloëeen, siç e njohim sot.
Cila është doktrina e krishterë për jetën pas vdekjes?
Perëndia Triadik: Ati, me anën e Fjalës (Birit) dhe Shpirtit të Shenjtë, pasi i krijoi nga asgjëja, të gjitha gjërat e dukshme dhe të padukshme, më në fund krijoi njeriun, kurorën e krijimit. Të gjitha i krijoi me urdhrin “bëhu” dhe ato u bënë (Zan. 1), ndërsa për njeriun Perëndia veproi me një kujdes të veçantë: “Atëherë Zoti Perëndi formoi njeriun nga pluhuri i tokës, i fryu në vrimat e hundës një frymë jete (shpirti) dhe njeriu u bë një qenie e gjallë” (Zan. 2:7).
Njeriu është krijuar sipas ikonës së Perëndisë dhe në përngjasim me Të, si një mikrobotë, një qenie psikosomatike, trup (material dheu) dhe shpirt (jo material i kësaj bote). Në të janë bashkuar shpirtërorja dhe materialja, qielli dhe toka. Njeri nuk mund të quhet dikush që nuk i ka këto dy elementë, ashtu siç thonë edhe Etërit e Kishës: “Trupi pa shpirtin është kufomë, dhe shpirti pa trupin është fantazmë”. Shpirti është vetë njeriu (uni), që përbëhet nga mendja, vullneti dhe dëshira, të cilat janë energji të shpirtit. Shpirti është i lidhur me trupin, siç lidhet balta me ujin; është në të gjitha pjesët e trupit dhe si qendër ka zemrën, selinë e shpirtit. Shpirti, duke qenë një substancë jomateriale dhe e pavdekshme, i jep jetë trupit, duke e bërë edhe atë të pavdekshëm. Vdekja e njeriut erdhi si aksident, për shkak të mëkatit të parë që bëri njeriu i shtyrë nga zilia e djallit, që të thyente porosinë e Perëndisë: “Mos ha nga pema e njohjes të së mirës dhe të së keqes, sepse ditën që do të hash prej saj, ke për të vdekur me siguri” (Zan. 2:17). Vdekja është një mister i frikshëm, një ndarje me forcë e shpirtit nga trupi, prandaj është e dhimbshme dhe e padëshiruar për njeriun. Pas vdekjes, shpirti del nga trupi dhe, para se të vinte Krishti në botë, mbi çdo shpirt kishte pushtet djalli “zoti i vdekjes” me demonët e tij, i i cili i burgoste shpirtrat në Hadh, në nëntokë. Shpirtrat e njerëzve nuk mund të qarkullonin lirshëm në hapësirë dhe kohë, sepse ishin robër të demonëve në botën e të vdekurve. Me ardhjen në botë të Jisu Krishtit si Zot dhe Njeri, Shpëtimtari, djalli “zoti i vdekjes”, që e ka fuqinë te mëkati, e humbi pushtetin absolut mbi shpirtrat, sepse Krishti shpagoi mëkatet e njerëzve me Gjakun e Tij në Kryq. Ai, pasi e mundi dhe e lidhi djallin, e hodhi në fund të humnerës Hadhit, pastaj plaçkiti mbretërinë e vdekjes, duke i liruar shpirtrat e të drejtëve që prisnin ardhjen e Shpëtimtarit, të profetizuar që nga Adami deri te të gjithë profetët pr.K. Ata shpirtra besnikë u ngjitën me Krishtin në Parajsë. Në Hadh mbetën shpirtrat e mëkatarëve që nuk e pranuan Krishtin si Shpëtimtar, i Cili u predikoi në botën e të vdekurve, kur zbriti Vetë mes tyre si i vdekur për tri ditë. Ashtu siç përmendet në Shkrimin e Shenjtë: “Ai shkoi t‘u predikojë shpirtrave që ishin në burg” ( 1 Pet. 3:19).
Ata me ankth, presin gjykimin përfundimtar nga Zoti në ditën e fundit.
Tani, pas Krishtit, kur një njeri vdes, ai gjykohet me një gjykim të posaçëm të menjëhershëm, sipas besimit dhe veprave që ka bërë në jetën e tij tokësore, mbas gjykimit të drejtë, ky shpirt vendoset me urdhër të Zotit Krisht ose në Parajsë ku gëzohet me engjëjt, ose në Hadh, ku mundohet nga demonët, të cilët kanë ende pushtet mbi Hadhin dhe torturojnë shpirtrat mëkatarë. Si shpirtrat e të drejtëve që janë në Parajsë, ashtu edhe shpirtrat e mëkatarëve që janë në Hadh, presin ditën e fundit të botës, që do të paraprijë me ngjalljen e të vdekurve, ku do të gjykohen të gjithë, nga njeriu i parë e deri te njeriu i fundit, dhe do të gëzojnë ose do të mundohen, jo vetëm me shpirt, por edhe me trup. Ngjalljen e të vdekurve na e siguron Ngjallja e Krishtit, që është fryti i parë i atyre që kanë fjetur. “Sepse sikurse të gjithë vdesin në Adamin, të gjithë do të ngjallen në Krishtin, por secili sipas radhës së vet. Krishti fruti i parë… Armiku i fundit që do të asgjësohet është vdekja” (I Kor. 15:22-23, 26). “Sepse ne të gjithë duhet të dalim përpara gjyqit të Krishtit, që secili merr shpagimin e gjërave që ka bërë me anë të trupit, në bazë të asaj që ka bërë, qoftë në të mirë, qoftë në të keqe” (II Kor. 5:10). Pas këtij gjykimi përfundimtar që do të bëjë Krishti: “Sepse Ati nuk gjykon asnjë, por të gjithë gjykimin ia la Birit ( Krishtit)…sepse është Biri i njeriut”(Jn. 5:22-27), atëherë përfundimisht njerëzit do të vendosen me trup e me shpirt ose në Parajsë (Qiellin e ri dhe Tokën e re), që të gëzohen bashkë me Zotin, ose në Ferr, që të hidhërohen përjetë bashkë me djallin dhe demonët, sepse punët e tyre bënë.
Përkujtimoret e të fjeturve (vdekurve), në Kishën Orthodhokse
Deri sa të vijë ditë e madhe e gjykimit e të gjithë njerëzve dhe Krijimi i Ri, Kisha Orthodhokse, vazhdon të lutet për shpirtrat e të fjeturve (vdekurve). Krishtërimi është besimi i dashurisë dhe lutja për të vdekurit është një shprehje e saj. Ne i lutemi Perëndisë të kujtojë shpirtrat e të afërmve tanë, sepse i duam ata. Pasi të dashurit tanë kanë vdekur, komunikimi fizik me ta është i pamundur, por Kisha na inkurajon të shprehim dashurinë tonë për të afërmit tanë të larguar nga kjo jetë nëpërmjet shërbesave përkujtimore (trisai), lutjeve, bamirësive në emër të tyre. Të krishterët i kujtojnë të fjeturit në ditën e 3-të, të 9-të,të 40-të, në 6 muaj, në 1 vit dhe në çdo përvjetor të largimit të tyre nga kjo jetë. Komunikimi ynë me shpirtrat e të vdekurve duhet të zhvillohet në Krishtin dhe përmes Krishtit, që është Zot i jetës dhe i vdekjes, dhe vetëm nëpërmjet urdhrit të Tij, shpirtrat mund të lëvizin nga një vend në një vend tjetër. Krishti thotë për veten: “Unë i kam çelësat e ferrit dhe të vdekjes” (Zb. 1:18). Asnjë komunikim dhe mënyrë tjetër me të vdekurit nuk është e mundur . Çdo komunikim tjetër është mashtrim nga demonët, të cilët shfaqen si fantazma me fytyrë dhe zë të të vdekurve tek ata që kërkojnë të lidhen me shpirtrat me anën e mediumëve ose nekromandisë (flas me të vdekurit).
Kisha tregohet e matur dhe nuk ka një doktrinë të detajuar për botën e përtejme, sepse ajo është përtej arsyes sonë dhe nuk është e nevojshme që ne të dimë më tepër për misteret e saj. Por ne i kujtojmë shpirtrat e të vdekurve me shpresën e ekonomisë së dashurisë së Perëndisë, që do të bëjë më të mirën për ata shpirtra të dashur për ne, që ata të prehen në paqe, duke gjetur shkak nga lutjet dhe bamirësitë që bëjnë të gjallët në emër të të vdekurve. Për këtë arsye Kisha Orthodhokse ka vendosur ditë të caktuara në vitin liturgjik për lutje për shpirtrat e të vdekurve, si p.sh. e Shtuna e Shpirtrave, ditë që kremtohet dy herë gjatë vitit: të shtunën para Kreshmës së Madhe para Pashkës dhe të shtunën para Pentikostisë (50 ditë pas Pashkës); por edhe çdo të shtunë të çdo jave, ditë që na kujton të Shtunën e Madhe, kur Krishti pushoi në varr përpara Ngjalljes të dielën. Dita e Gjithë Shenjtorëve në Kishën Orthodhokse festohet një javë mbas Pentikostisë (zbritja e Shpirti të Shenjtë) dhe çdo vite kremtohet në data të ndryshme.
Një traditë e krishterë orthodhokse është edhe koliva ose gruri i zier, që sillet me një tabaka për t’u bekuar dhe për t’u ndarë në përkujtim të të vdekurve. Koliva shpreh besimin për ngjalljen e të vdekurve në jetën e përjetshme: ashtu si një jetë e re fillon nga kokrra e grurit e futur në tokë, kështu edhe trupat e të krishterëve të varrosur do të ngrihen të ngjallur, plot fuqi dhe lavdi, për një jetë të re me Perëndinë, siç tha Jisui: “Kokrra e grurit që bie në tokë, po të mos vdesë, mbetet vetëm; por po të vdesë, jep shumë prodhim” (Jn. 12:24).
Si është shndërruar dhe si ka degraduar sot All HallowsDay (dita e gjithë shenjtorëve dhe e shpirtrave)?
Pavarësisht se që prej shek. VII Krishterimi në perëndim, i dha një kuptim tjetër ditës pagane për shpirtrat e të vdekurve dhe besimit te “zoti” pagan i vdekjes Samhai, duke e quajtur këtë ditë All Halloës Day (Dita e gjithë Shenjtorëve) dhe Krishtin, Zotin e vërtet të shpirtrave, përsëri njerëzit, për shkak të tendencës që kanë për t’iu shmangur të vërtetës, të drejtës dhe për t’u besuar shpejt frymërave dinake, vërehet se e shndërruan përsëri kuptimin e kësaj feste, nga e krishterë në pagane, ashtu siç thuhet te Fjalët e Urta: “Qeni (i pabesi) u kthye në të vjellat e veta dhe dosa, (imorali) pasi u pastrua, u fut në llucë”.
Në Amerikë, të ndikuar nga dita e Halloëeen-it, e cila filloi të festohet që prej shek. XIX nga emigrantët irlandezë, çdo vit rreth 40% e popullsisë, gati 120 milionë amerikanë, vishen me kostume të ndryshme, duke përfshirë të gjitha grupmoshat: fëmijë, të rinj, të rritur, madje edhe kafshët shtëpiake. Kostumet janë dizenjuar me pamje skeletesh, shtrigash, vampirësh, infermieresh vampire seksi, piratësh, zanash, mumjesh, si Dracula etj. Gjithashtu kanë hyrë në qarkullim edhe kostumet e personazheve superheronj të filmave Disney, si: Batman, Spiderman etj. Gjithë këto shpenzime kapin shifra marramendëse, miliarda dollarëshe.
Zakonisht si simbol i kësaj dite mbahet një kungull. Ky simbol e ka origjinën nga legjenda pagane kelte, e cila na thotë se një njeriu të keq dhe pa moral, pasi vdiq dhe duhej të shkonte në ferr, djalli e kthehu mbrapsht nga bota e të vdekurve dhe i futi brenda një rrepe qymyr të ndezur që ta kishte gjatë gjithë rrugës në përjetësi, duke u endur nëpër botën e të gjallëve se mbeti jashtë nga mbretëria e të vdekurve. Në Amerikë, meqenëse ka shumë kunguj, kjo traditë u zëvendësua me kunguj të gdhendur si kafkë njeriu, të cilët kanë një qiri brenda dhe vendosen në hyrje të shtëpisë, gjoja për të larguar shpirtrat e ligj, dhe janë bërë shenjë dalluese e Halloëeen-it. Tjetër simbol që përdoret është simboli i skeleteve dhe i kafkave, i cili në shumë kultura ka shërbyer si manifestim i vdekshmërisë së njerëzve, frikës nga vdekja ose kujdesit ndaj rrezikut vdekjeprurës. Keltët besonin se kafka ishte vendi ku rrinte shpirti njerëzor dhe prezantonte fundin e pjesës fizike të jetës. Përdoret gjithashtu simboli i insekteve të frikshme, që qëndrojnë në vende të shkreta dhe në errësirë, si merimanga ose lakuriqi i natës. Lakuriqët e natës janë pjesë e legjendave të ndryshme, sipas të cilave ata komunikonin me të vdekurit, ose lidhen me legjendat e vampirëve, të cilat janë pjesë e folklorit të Halloëeen-it, duke qenë se vampirët mund të ktheheshin në krijesa më të ulëta, si lakuriqët e natës. Macja e zezë, sipas paganëve keltë, ishte rimishërimi i shpirtrave të njerëzve të ligj. Figura e maces ishte simboli i shpirtrave të këqij ose i shtrigave që kthehen në mace. Shumica e shtrigave ishin gra të vetmuara që mbanin mace të zeza. Të gjitha këto simbole, dhe të tjera që përdoren si aksesorë në ditën e Hallëoeen-it, nuk kanë aspak lidhje me ditën e Gjithë Shenjtorëve, por kanë lidhje me demonët. Kjo ditë është kthyer në një demonolatri (adhurim i djallit), ashtu siç thuhet: “në kohërat e fundit do të ngrenë krye disa nga besimi, e do t’u mbajnë vesh, shpirtrave gënjeshtarë dhe mësimeve të djallit” (1 Tim. 4:1).
Kjo vërtetohet nga fakti se, në gjuhën e grupeve satanike Halloëeen përkthehet “satanai qoftë i lartësuar” madje një nëntori është për ata, fillimi i vitit të ri satanik dhe përgatitjet fillojnë 5 javë përpara, ku kryen çdo veprim për adhurimin e satanait, si mesha të zeza, magji, orgji dhe sakrafica kafshësh dhe njerëzish. Edhe fjalët “Trick or Treat” (gostitje apo rreng) që thonë fëmijët të veshur me kostume dhe maska të frikshme, në dyert e shtëpive duke kërkuar karamele, ëmbëlsira për Hallëoeen, përkthehet për satanistët “Më jep diçka, në këmbim të magjisë“
Konkluzion
1- Sipas një sondazhi të zhvilluar për Halloëeen-in, në vitin 2007 , më shumë se 1/3 e amerikanëve besojnë te fantazmat, dhe rreth 23% e popullsisë pohojnë se kanë ndierë praninë e një fantazme, që janë në të vërtetë truqe demoniake. – Duke marrë parasysh kohën e sondazhit, gjërat kanë shkuar edhe më keq në ditët e sotme.
2- Frika nga të vdekurit dhe shpirtrat e tyre në ditën e Halloween-it është një ofendim për dinjitetin e shpirtit njerëzor dhe kjo gjë nuk na afron me paraardhësit tanë të vdekur. Gjithashtu është një degradim i të gjallëve, të cilët marrin një pamje të shëmtuar e të frikshme, duke hedhur tej bukurinë njerëzore; dhe kjo nuk ndodh vetëm në ditën e Halloëeen-it, por po kthehet në modë në veshjen e përditshme, me dizajne dhe simbolika të frikshme, me pamje dragonjsh, demonësh dhe kafka të vdekurish.
3- Njerëzit krijojnë një këndvështrim të gabuar për misterin e vdekjes; ata po tallen me vdekjen, duke harruar se ajo është një borxh për të gjithë ne dhe se duhet të përgatitemi për t’u përballur me të e jo thjesht ta refuzojmë, “frikësojmë” atë me rite dhe simbolika të vetë vdekjes. Vdekja vjen si hajduti dhe është portë e hapur që të çon te Gjykatësi, ashtu si Zoti Jisu Krisht paralajmëron: “Rrini zgjuar (vigjiloni) dhe jini gati, se nuk e dini në cilën orë vjen Zoti juaj” (Math. 24:42).
4- Kjo ditë me perfomancë vdekjen, me të gjithë aksesorët e saj deri në makabritet, është një shembull i keq për fëmijët tanë, të cilët duan ta shikojnë dhe ta gëzojnë jetën me ngjyra të ndritshme, me gjëra të gëzuara dhe me njerëz me pamje të bukur. Halloëeen-i e deformon psikikën e fëmijës dhe injekton tek ai frikëra për gjëra që nuk ekzistojnë, si fantazmat ose shpirtrat e ligj, që gjoja qarkullojnë në hapësirë për t’u futur në trupat e të gjallëve, e të fëmijëve.
5- Këtë ditë pavarësisht se njerëzit i bëjnë një sfidë vdekjes, ose duan t’i largojnë shpirtrat e këqij, përsëri ndodhin aksidente tragjike, vdekje të papritura, tek vetë ata që festojnë Hallwooen- in, sepse është shkruar: “Çfarë do të mbjellë njeriu, atë edhe do të korrë” (Gal. 6:7).“Të pabesit i ndodh ajo nga e cila ka frikë.”(Fj. Ur. 10:24)
Çdo kush është i lirë të bëjë zgjedhjen e tij, të festojë apo jo Halloween-in. Por kujdes, se vërtet “gjithçka më lejohet, por jo çdo gjë më sjell dobi” (1 Kor.10:23). Pra, çdo zgjedhje ka kosto dhe përgjegjësi, jo vetëm për vete, por sidomos për fëmijët, të cilët janë të pafajshëm dhe të paditur, por që gabojnë duke imituar prindërit dhe të rriturit.