A ekziston jeta pas vdekjes?
Zyra e Katekizmit e Kryepiskopatës së Tiranës
Publikuar në Dt 02/04/2016 në Gazeta Shqiptare & Balkanweb & Tirana Observer
Nga Miron Çako
Jeta kjo dhuratë, që çdo qenie i krijuar dhe veçanërisht ajo njerëzore, të cilën e merr nga paraardhësit e tyre, është gjëja më e vlefshme dhe e paçmuar brenda kohës dhe hapësirës, në këtë shtëpi të përbashkët që e quajmë bota jona. Konceptet për jetën janë të ndryshme, por në thelb ato thonë të njëjtat gjëra. Sipas fjalorit të gjuhës shqipe; jeta është veti thelbësore e qenieve te gjalla, që lindin, zhvillohen, ndryshojnë dhe vdesin. Ose jetë quhet koha se sa jeton një qenie e gjallë, koha nga lindja deri në vdekje. Në këto formulime për fjalën (jetë), dallohet shumë qartë se jeta në këtë botë ka një fillim, që quhet lindje dhe një fund që e quajmë vdekje, për të parën gëzojmë të gjithë, përveç atij që lindi (ose nuk e ndjejmë ose nuk e mbajmë mend atë dite); për të dytën – vdekjen, hidhërohen të gjithë, të afërm dhe miq së bashku me atë që po jep shpirt dhe është i vetëdijshëm për vdekjen e tij.
Vdekja që si koncept do të thotë; ndalimi i veprimtarisë jetësore të organizmit të njeriut, jo vetëm që nga emri të tremb, por është borxhi dhe armiku më i madh i njeriut. Ashtu siç uji për zjarrin, që kërkon ta shuajë shkëlqimin dhe krenarinë e tij, kështu është edhe vdekja, që i shuan të gjitha gëzimet, lavdinë e jetës dhe i gropos në një varr të errët. Këtë gjë e thotë të përmbledhur një himn i vjetër kishtar i shekullit VIII-të: “Kotësi janë gjithë gjërat njerëzore, që s’qëndrojnë pas vdekjes; nuk mbetet pasuria, nuk vete pas lavdia, se me të ardhur vdekja, këto të gjitha zhduken…(Shërbesa e varrimit). Ne njerëzit jemi mësuar me këtë paradoks të vetë jetës, pra “lindim, jetojmë për të vdekur”. Kjo na duket e zakonshme si një ligj natyral, që ne nuk mund ta kundërshtojmë, duke bërë edhe indiferentin ose moskokëçarësin siç thuhet rëndomtë: “le të bëhet ç’të bëhet, se për të vdekur kemi”. Por kur vetë vdekja na afrohet dhe dëgjojmë hapat e saj të frikshme të bashkuara me ankthin e tik-takut të fundit të zemrës, sa mizore dhe e padrejtë na duket ajo, për ne dhe për të afërmit tanë dhe sa e pa kuptueshme dhe e kotë na duket vetë jeta në këtë botë. Ata që mendojnë në këtë mënyrë për vdekjen, përpiqen sa të kenë mundësi dhe kohë të thithin deri në palcë kënaqësitë e jetës me çdo çmim sipas parimit materialist “të hamë sot, se nesër do të vdesim”. Por ky konceptim i jetës dhe vdekjes, pavarësisht se na duket i logjikshëm, i patjetërsueshëm dhe fatalist, nuk është i vetmi për të gjithë njerëzit në çdo kohë. Disa nuk e shikojnë vdekjen si fundin e jetës por si prologun (fillimim) e një vazhdim jete më cilësore me një tjetër dimension, përtej kohës dhe hapësirës që na i kufizon kjo botë.
Por lind pyetja kureshtare: Kush erdhi nga jeta tjetër që të na e tregojë dhe ta besojmë? Gjatë historisë së njerëzimit ka pasur shumë raste të tilla, që njerëzit e kanë parë dhe treguar për atë, por që të mos biem në spekullime, le të përmendim disa fakte që janë gjithpërfshirëse për të gjithë njerëzit dhe le t’i analizojmë ato.
1- Të gjithë njerëzit pavarësisht se e pranojnë vdekjen si fenomen, nuk e duan atë, vetëm n.q.s kanë rënë në dëshpërim ose kanë humbur arsyen. Kjo tregon se vdekja nuk është diçka natyrale, si çdo instikt dhe nevojë e jetës, si ushqimi, riprodhimi, gjumi, etj. Njerëzit e ndjejnë dhe e duan pavdekësinë dhe kacafyten me vdekjen për ta mundur atë me çdo mënyrë. Për shëmbull disa të pasur kanë investuar për këtë gjë, duke paguar shuma të mëdha dhe kanë lënë trupat e tyre “agjensive” që i mbajnë këto trupa në gjendje të ngrirë që kur të shpiket ilaçi i pavdekësisë të mund të ringjallen përsëri. Revista “Times” pretendon se “pas 35 vjetësh njeriu do të arrijë të jetë i pavdekshëm” kjo me anën e teknologjisë kompjuterike dhe manipulimin në kodin gjenetike. E gjithë kjo antipati dhe kundërshti për vdekjen dhe me vdekjen, tregon se njeriu e aspiron pavdekësinë dhe kërkon atë që ekziston jetën e përjetshme dhe nuk mund ta kërkojë atë që nuk ekziston siç është vdekja, e cila nuk është ekzistencë në vetvete, por e kundërta e jetës.
2- Një tjetër fakt është kulti i të vdekurve i cili vjen që nga lashtësia, qytetërimi primitiv e deri tek ai i sotëm modern. Varrimi i kufomës së njeriut të vdekur ishte i shoqëruar me rite ceremoniale së bashku me mjete simbolike të cilat tregonin bindshëm se njerëzit, që kishin mbetur gjallë, besonin se i vdekuri nuk kishte humbur si qënie, por kishte kaluar në një tjetër dimension, në botën e të vdekurve. Kaq e sigurtë ishte kjo gjë, saqë në varret e të vdekurve vendoseshin ushqime, objekte, monedha, që sipas besimit të tyre, i duheshin të vdekurit për botën tjetër. Kjo traditë gjendet pothuajse në të gjithë botën, po ashtu edhe në vendin tonë. Të vdekurit i vendosnin në gojë një monedhë për të paguar urën që do të kalojnë për në botën tjetër. Bashkë me kufomën ata fusnin në varre sende të ndryshme, të cilat i kishte përdorur i vdekuri kur ka qenë gjallë si vegla pune, armë, ushqime, një shpresë e besimit se shpirti i të vdekurit jeton. Varrezat në lashtësi ishin të ndërtuara me gurë dhe themele të forta si (tuma, piramidat etj), ndryshe nga shtëpitë e jetës së përditshme të ndërtuara më mjete rrethanore. Kjo tregon se njerëzit besonin se jeta e tanishme është e përkohshme dhe nuk ia vlen të bësh shumë investime, kurse ajo përtej varrit është e përjetshme që ia vlen të investohet seriozisht. Gjithë historia e njerëzimit është ekzaminuar në shumicën e informacionit, tek varret ku njerëzit akumulonin të gjithë përvojën, diturinë, artin, kulturën e tyre për ta transmetuar për në jetën e përjetshme, nëpërmjet shpirtit të të vdekurit. Varrezat tregojnë shkallën e qytetërimit të tyre. Por edhe në kohën e sotme, ku u përhapën idetë ateiste dhe pragmatiste, përsëri investimi për varrezat madhështore nuk është zbehur, sepse njerëzit “modern” pavarësisht se nuk mund të besojnë në jetën përtej varrit, e kanë të vështirë të shkëputen nga të afërmit dhe të pranojnë faktin se ata janë kthyer në hiç dhe nuk ekzistojnë më. Kjo gjë tregon se në subkoshiencën e çdo qenie njerëzore edhe atë “ateiste”, besohet se ka diçka përtej varrit.
3- Një tjetër fakt janë ëndrrat që të gjithë njerëzit i kanë parë. Ëndrrat përcaktohen si një varg idesh, parafytyrimesh dhe emocionesh të palidhura, që shfaqen në mendjen e njeriut ose një ndërlidhje e ngjarjeve imagjinare, personave, në të cilat ai që fle paraqitet si zgjuar. Sipas psikologëve ëndrra është një gjendje ndërmjet koshiencës dhe subkoshiencës. Gjatë gjumit trupi fle dhe të pesë shqisat pushojnë, të parit, të shijuarit, të dëgjuarit, të nuhaturit dhe të prekurit. Ndërsa pjesa tjetër e organizmit vazhdon funksionimin. Në qoftë se pranojmë se njeriu është vetëm trup dhe ai fle atëherë çfarë është e gjallë brenda njeriut që bën të mundur që ai të ëndërrojë? Por njeriu nuk është vetëm trup (send), por ai është shpirt dhe nga ana shpirtërore vullneti fle, ndërsa vetëdija dhe mendja qëndrojnë zgjuar. Meqenëse vullneti mungon, vetëdija dhe mendimet krijojnë situata që kurrë nuk i menduam dhe jetuam në botën reale. Për ëndërrat ka folur edhe psikiatri i dëgjuar Zigmund Frojdi, i cili i konsideronte ëndrrat si valvul sigurimi, në të cilat dëshirat e pandërgjegjshme mund të kamuflohen në simbole dhe të ruajnë gjumin. Sipas tij ëndrrat përbëjnë rrugën mbretërore drejt kuptimit të nxitjeve të pandërgjegjshme të sjelljeve. Ai i shpjegonte ëndrrat me një përfundim erotik deri në inçest. Teoricienët bashkëkohorë besojnë se ëndrrat janë pasojë të ngjarjeve të rastësishme nervore dhe doktor Francis Krik (nobelist) thotë, se gjumi REM (koha e gjumit 20 %, pothuajse të gjithë muskujt paralizohen, sytë lëvizin dhe ëndrrat shfaqen) ripërtërin koren e trurit duke pastruar qarqet dhe shërben si një mekanizëm mësimi i anasjelltë, “ëndërrojmë që të harrojmë.” Pra sipas këtij koncepti ne mund t’i konsiderojmë ëndrrat thjesht si një shkarkes fiziologjike të trurit. Por ky vetëm është një mendim nihilist (mohues) dhe fyes i çdo ëndrre, që ka parë njeriu që nga lashtësia, të cilat kanë kuptim dhe mesazhe të sakta që vijnë nga një botë tjetër. Njerëzit e lashtë besonin se ëndrrat e natës përbëjnë mesazhe të fuqishme të mbinatyrshme të perëndive drejtuar njerëzve sidomos ëndrrat e mbretërve. Në lashtësi ishte përhapur mendimi se ëndrra është mjeti me të cilën perënditë komunikonin me njerëzit. Homeri tek Iliada 1:63 thotë: “Çdo gjë që sheh në ëndërr është nga Perëndia”. Në Bibël libri më i përkthyer në botë, i shkruar prej një hapësire 1600 vjeçare, nga njerëz të frymëzuar me status, kulturë dhe vende të ndryshme, na përmenden shumë ëndrra me anë të të cilave Perëndia bëri të njohur vullnetin e Tij tek njerëzit. Nuk do të dilte koha t’i përmendim këto ëndrra, si ajo e Faraonit të Egjiptit që e interpretoi Josifi i drejtë (Zan. 37:5); ose e mbretit Babilonas Nabukodonosorit e interpretuar nga profeti Daniel (Dan. 2); ose në Dhjatën e Re, ëndrra e Josifit vlesorit (Math. 1:20) e magëve (astrologë) (Math. 2:12), etj. Të gjitha këto u vërtetuan në realitet se ishin mesazhe të qarta dhe të sakta që vinin nga një tjetër botë ajo shpirtërore dhe u realizuan në këtë botë materiale. Gjithashtu secili prej nesh ose të afërmit tanë ka parë në ëndërr realitete që nuk janë të kësaj bote dhe mbi të gjitha njerëz të afërm që kishin jetuar në këtë botë, por vdiqën, të cilët shfaqen në ëndërr me pamje dhe zërin e tyre dhe iu bëjnë të ditur atyre që ëndërrojnë fakte, ngjarje që ndodhin saktësisht në realitet. Këtu patjetër ka edhe spekullime që vijnë nga forcat e errëta djallëzore, ose dhe nga vetë personi që ëndërron, por jo të gjitha janë të tilla. Prandaj ëndrrat e vërteta mund t’i quajmë si telefonata të botës shpirtërore. Ëndrrat tregojnë se shpirti i njeriut ndjen dhe jeton përtej gjumit, ashtu sikundër përtej vdekjes. Në fund të fundit gjumi është një vdekje e vogël, një përngjasim dhe ikonë e vdekjes dhe zgjimi një shëmbëllesë e ngjalljes. Prandaj për besimtarin vdekja quhet fjetje dhe varrezat qimitir, (fjetore). Kështu në komunikimin e besimtarëve nuk thuhet vdiq për njeriun, por fjeti me shpresën e ngjalljes.
4- Ka disa eksperienca mbinatyrore, që ju ndodhin disa njerëzve të cilët janë në prag të vdekjes. Këtë na e bëjnë të ditur të afërmit e tyre që iu rrinë pranë, ose siç thuhet i përgjojnë në çastet e fundit. Ata që janë duke dhënë shpirt thonë; se janë të rrethuar nga njerëz të afërm që kanë vdekur dhe i ftojnë në botën tjetër. Ose për rastet kur njerëzit, kanë pësuar një vdekje klinike dhe mbasi rikthehen në jetën normale tregojnë se panë një tjetër dimension të jetës dhe takuan njerëz të afërm. Madje shprehen se do të ishte më mirë për ata të mos ktheheshin, sepse atje në botën tjetër ishte më mirë se këtu në tokë, njerëzit ishin më të dashur dhe gjërat ishin më perfekte. Kjo iu ka ndodhur edhe njerëzve të njohur që kanë dhënë për vete dëshmi publike.
5-Ka të tjerë njerëz që lidhen me botën e shpirtrave me anë të ritualeve dhe formulave magjike. Këta quhen mediumë që thërresin “shpirtrat”, të cilët shfaqen me zë dhe figurë të personit që ka vdekur, por pavarësisht faktit, kjo është një praktikë spekullative dhe një shfaqje demonësh të cilët marrin formën dhe zërin e personave të vdekur dhe kështu gënjejnë të afërmit e tyre, sepse shpirtrat nuk mund të qarkullojnë lirshëm, ata janë të vendosur në vende të caktuara dhe nuk mund të lëvizin pa lejen e Perëndisë që është Zot i të gjallëve dhe i të vdekurve.
6- Në botë sipas gazetës Telegraf “sot ka mbi 7 miliardë banorë, vetëm 1.1 miliardë janë ateistë, të cilët nuk besojnë në ekzistencën e jetës pas vdekjes. Kurse të tjerët pavarësisht këndvështrimit të besimit, besojnë se ka një jetë tjetër pas vdekjes. Fetë monoteiste krishtërimi, islami, judaizmi besojnë se pas vdekjes shpirti jeton dhe gjykohet nga Zoti, duke u vendosur pranë Perëndisë në gëzim të përjetshëm dhe ky vënd quhet parajsë (ose xhenet), ose shkon në ferr (xhehenem) dhe vuan përjetësisht bashkë me djallin dhe demonët. Fetë lindore budizmi, hinduizmi, taoizmi etj. kanë një tjetër teori mbi jetën e shpirtit mbas vdekjes. Eshtë ajo e rimishërimit, (rikarnacion, metansarkosi). Kjo teori thotë, se mbas vdekjes së trupit, shpirti i njeriut hyn në një trup tjetër njeriu ose kafshe. Kështu shpirti i nënshtrohet një rrethi të pafund lindjesh dhe vdekjesh që përsëriten si një mundim i vazhdueshëm derisa të arrihet përsosmëria. Kjo teori është e lashtë, vjen nga fetë pagane të Babilonisë, Egjiptit, Greqisë, Romës.
7- Por përveç këtyre fakteve që na vijnë nga perceptimi shpirtëror dhe filozofik të jetës mbas vdekjes, le të përmendim edhe një fakt që vjen nga vetë shkenca sipas teorisë materialiste të Antonie Lavoisier (shek.XVIII) se “asgjë nuk zhduket, por transformohet”. Le të përmendim shkenctarin e shekullit XXI Robert Lanca ekspert i teknologjisë së avancuar i qelizave embrionale, ai thotë: “Vdekja nuk është akti final… është e vërtetë që trupat janë të përcaktuar që të asgjesohen një ditë, ndjenja e jetës… Kush jam unë? Në të vërtetë një fontan me energji prej 20 vatësh dhe pikërisht kjo energji e kontrollon trurin, mirëpo kjo energji nuk zhduket pas vdekjes. Njëra nga aksiomat më të besueshme të shkencës është se ajo energji kurrë nuk vdes. Ajo as nuk mund të krijohet, as të asgjesohet.”
Të gjitha këto argumente të cilat janë sa subjektive, filozofike, fetare dhe shkencore na tregojnë se vdekja nuk është një fund, por një fillim i një tjetër jete.
Po çfarë është vdekja? Vetë shkenca e mjekësisë që studion proçesin e vdekjes thotë se vdekje është: “plakja qelizore, që është një proçes kompleks me shumë shkaqe dhe përsa i përket zbulimit me detaje në imtësi të proçesit të vdekjes apo pikës së nisjes së saj, asnjë shkencëtar apo mjek nuk ka arritur deri më sot të gjejë një fakt shkencor të vërtetuar të tregojë pse ndodh vdekja. Pra, ajo është përtej ekzaminimit dhe arsyetimit tonë, është një mister i padepërtueshëm.
Koncepti i Kishës Orthodhokse për vdekjen, është se Perëndia Krijues nuk e krijoi vdekjen, por ajo erdhi si një aksident në jetën e njeriut. Njeriu u krijua sipas ikonës së Perëndisë me potencialin për të qenë i pavdekshëm, por ai pësoi vdekjen shpirtërore dhe pastaj fizike kur shkeli porosinë që Zoti i tha: “Mos ha nga pema e së mirës dhe e së keqes sepse ditën që do të hash prej saj ke për të vdekur me siguri. (Zan. 1:17) Ja çfarë thotë urtësia e Solomonit: “Perëndia nuk e krijoi vdekjen, dhe nuk kënaqet në shkatërrimin e të gjallëve, sepse ai i krijoi të gjitha që të jetojnë” (Ur. Sol. 1:13)
Pra vdekja është rezultat i mëkatit fillestar, ajo është fitorja përfundimtare e djallit, rezultat i aktivitetit të tij shkatërrimtar, si njerivrasës që nga fillimi. Trupi i njeriut mund të kishte ndryshuar edhe evoluar gjatë periudhave të mëdha të kohës, por ai nuk do ishte ndarë nga shpirti i tij për t’u kthyer në dhè. Dhe vetë shpirti i njeriut nuk do të kishte humbur pushtetin e tij mbi trupin duke e braktisur atë.
Kisha beson se njeriu është i përbërë nga dy natyra shpirt edhe trup. Ashtu siç na thuhet, në Bibël; “Atëherë Zoti Perëndi formoi njeriun nga pluhuri i tokës, i fryu në vrimat e hundës një frymë jete dhe njeriu u bë një qënie e gjallë” (Zanafilla: 2.7). Njeriu nuk është vetëm trup ose e kundërta vetëm shpirt, sepse njeriu përbëhet nga uniteti i mistershëm i këtyre dy natyrave fizike dhe shpirtërore. Trupi pa shpirtin është kufomë dhe shpirti pa trupin është fantazëm. Mësimi i Kishës ka qenë gjithmonë se njeriu i plotë është uniteti i shpirtit me trupin. Megjithëse trupi është pjesë përbërëse e njeriut dhe i përbërë nga dheu (kripëra minerale, si kalium (K), natrium (Na), hekur (Fe) azot (N) fosfor (P)kalcium (Ca) magnesium (Mg), etj) ai është një “send” ose instrument dhe banesë e shpirtit që është vetë personi, (uni njerëzor). Shpirti si fjalë vjen nga hebraishtja “ruah”, në greqishten e vjetër “psyche” dhe ne latinisht “anima” që do të thotë “frymë” një qënie e gjallë që lëviz veçanërisht për sa i përket funksioneve mendore edhe mbas vdekjes së trupit. Shpirti është një substancë jomateriale dhe përbëhet nga mendimi, vullneti, dëshira. Ai është i padukshëm për sytë fizik ashtu siç janë të padukshme dhe energjitë e tij, dashuria, urrejtja, përdëllimi, lakmia, por që bëhen të dukshme nëpërmjet xhesteve dhe veprimeve të trupit. Shpirti është ai që i jep jetë trupit, pa atë trupi është i vdekur. Shpirti jeton pa trupin, sepse është qenie e gjallë, ndërsa trupi kalbet pa shpirtin. Shën Agustini, filozof, shek. IV-V thotë: “se shpirti është substancë e arsyeshme e aftë që të drejtojë trupin. Shpirti është burimi i parë i jetës, ai nuk ka natyrë trupore, por është të qenët e trupit”. Shën Kozmai i Kolkondasit shek. XVII thotë për shpirtin: “shpirti është njeriu, shpirti është ai që shikon, dëgjon, flet, ecën dhe mëson”. Filozofi Rëne Dekart shek. XVI thotë: “shpirti është një substancë shpirtërore të cilën e ka krijuar Zoti dhe nuk varet nga materia, shpirti gjendet në hipofizë, vetëm njeriu ka shpirt”.
Le të japim edhe një shembull të thjeshtë nga jeta e përditshme sot. Trupin mund ta konsiderojmë si një makinë perfekte që lëviz kur ka brenda saj shoferin (shpirtin). Kur shoferi del nga makina ajo mbetet e palëvizur, pavarësisht ndërtimit dhe fuksionit të saj mekanik dhe elektrik. E njëjta gjë ndodh edhe me vdekjen kur shpirti largohet nga trupi. Trupi mbetet i palëvizshëm, pavarsisht se ai ka formën dhe përmbajtjen e mëparshme. Lidhja dhe bashkëpunimi ndërmjet shpirtit dhe trupit ndërpritet me vdekjen, që nuk është e natyrshme, prandaj është e dhimbshme ndarja e shpirtit nga trupi, si një shqyerje. Shpirti i cili del nga trupi, paraqitet përpara Perëndisë që është Krijuesi i shpirtit dhe gjykatësi i tij, kurse trupi shkon nën dhè, se nga dheu u mor. Shpirti që është vetë njeriu, kalon në disa etapa derisa gjykohet përfundimisht. Këto etapa gjykimi ndodhin në ditën e tretë, të nëntë dhe të dyzetë mbas ditës së vdekjes. Në këto ditë të krishterët e kujtojnë shpirtin e të fjeturit me shërbesa fetare, me lëmosha, me bamirësi, me falje borxhesh ose armiqsh. Të gjitha këto veprime i atribohen dhe i kalojnë në llogari shpirtit të të fjeturit, i cili pret të gjykohet në peshoren e drejtë të Zotit. Shpirti nuk mund të rregullojë më gjërat e lëna përgjysëm në këtë botë dhe për këtë e ndihmojnë të afërmit e tij. Këtë kuptim kanë lutjet dhe përkujtimoret që ne bëjmë për të fjeturit (vdekurit) përshpirtjet. Edhe të fjeturit na ndihmojnë ne të gjallët me lutjet e tyre tek Zoti. Kështu si të gjallët dhe të vdekurit bashkohen dhe ndihmojnë njëri tjetrin me, dhe në Krishtin, që është Zoti i jetës dhe vdekjes i të gjallëve dhe i të vdekurve. Shkrimtari rus Makar Glukharev (1792-1887) në një letër drejtuar një miku të tij në zi për vdekjen e gruas i thotë: “Në Krishtin ne jetojmë, lëvizim dhe ekzistojmë. Të gjallë e të vdekur, të gjithë jemi në të. Do të ishte më e drejtë të themi: ‘të gjithë jemi të gjallë në të dhe nuk ka vdekje.’ Perëndia nuk është Perëndi i të vdekurve, por i të gjallëve… Dhe tani ju jetoni së bashku, vetëm se ajo ka shkuar në një dhomë tjetër dhe ka mbyllur derën…”. Vdekja për besimtarin nuk është e frikshme, sepse ajo është si një portë që hapet për të shkuar te Zoti që ai e ka besuar dhe i ka shërbyer gjatë gjithë jetës. Vdekja nuk mund t’i ndajë njerëzit që e duan njëri-tjetrin, ashtu siç nuk i ndan distanca në këtë botë, kur njerëzit rrinë larg njëri-tjetrit. Ajo e shton mallin e pritjes për t’u ritakuar përsëri. Sepse ndarja e shpirtit nga trupi nuk do të jetë e përjetshme. Të krishterët orthodhoksë besojnë se do kemi ngjalljen e të vdekurve, ribashkimin e trupit me shpirtin ashtu siç u ngjall i pari ndër të vdekurit Krishti, i cili si Biri i Zotit dhe Biri i njeriut e mundi vdekjen në emer të gjithë njerëzimit me vdekjen dhe ringjalljen e Tij. Ai do të vijë në ditën e fundit të botës që të gjykojë të gjithë njerëzit me shpirt dhe me trup, duke asgjësuar përfundimisht armikun e fundit të njeriut që është vdekja, siç thotë apostull Pavli: “Ja po ju them një mister: të gjithë nuk do të vdesin, por të gjithë do të shndërrohemi në një çast sa hap e mbyll sytë, nën tingullin e borisë së fundit, sepse do të bjerë boria e të vdekurit, do të ringjallen të paprishëm dhe ne do të shndërrohemi, sepse kjo prishje duhet të veshë mosprishjen dhe e vdekshmja të veshë pavdeksinë…atëherë do të realizohet fjala që është shkuar: vdekja u përpi nga fitorja, o vdekje ku është gjëmba jote…por falenderojmë Perëndinë që na jep fitoren me anë të Zotit tonë Jisu Krisht.(1 Korinthasve: 15: 51-57)
Kjo është shpresa dhe pritja e të krishterëve për jetën përtej vdekjes!