Predikim për të Kremten: "Hyrja e Hyjlindëses në Tempull" nga Shën Grigor Pallama
Predikim
për Hyrjen e Hyjlindëses në Tempull. Shën Grigor
Pallama
Fillimi i shpëtimit tonë me lindjen e Hyjlindëses Mari : 8 shtatori
Shkrim nga Atë Rafael H. Misiaulis, Hierodhjakon dhe Theolog : Përkthyer nga greqishtja : Arbër Pandeli Zeneli
ÇFARË ËSHTË INDIKTI DHE CILA ËSHTË LIDHJA E TIJ ME KISHËN?
Fillimi i Vitit të Ri Kishtar në Kishën Orthodhokse
Indikti (nga fjala latine Indictio= tregues, mesazh, shpallje, premtim, dekret) para se të shndërrohej në një ngjarje festive që i referohej fillimit dhe shenjtërimit nëpërmjet Krishtit të vitit të ri kishtar, nënkuptonte fillimin e vitit ekonomik dhe politikën fiskale të romakëve dhe ishte i përcaktuar çdo pesëmbëdhjetë vjet. Indikt, shkruhet në Minologjion e Vasilit, quanin Romakët fillimin. Domethënë në fillim të çdo 15 vjeçari, që nga koha e perandorit Adrian (117-138), përcaktohej edhe shuma që çdo qytetar duhet të paguante si taksë toke në shtetin romak për mbajtjen e ushtarëve, afati i shërbimit të të cilëve zgjaste 15 vite. Mbizotëron mendimi - vëren Petavius – se Indiktionet nuk janë asgjë tjetër veçse kontribute produktesh dhe shuma parash, rregulli i të cilave “shpallej” (indicebatur) çdo vit.
Indikti ose Indiktioni identifikohet me termin grek “Epinemsis”, i cili nënkupton sa kohën ashtu edhe shumën e taksës, sigurisht në përputhje me të ardhurat dhe të vjelat vjetore. Cikli në fjalë i Indiktionit, që përfshin 15 vjet, por edhe çdo një prej viteve të kësaj periudhe (Indikti I, viti i parë ose viti i dytë, etj., i Indiktit aktual), është përdorur edhe si kufi-kriter kronologjik i ngjarjeve dhe dokumentave të ndryshme në Romë, Kostandinopojë, por edhe në Egjipt. Qysh nga fillimi i periudhës Bizantine u konsiderua edhe si fillim i vitit të ri.
Ky zhvillim dëshmohet për herë të parë që nga shtatori i vitit 312, në kohën e sundimit të Kostandinit të Madh. Dhe kjo padyshim sepse deri në atë kohë, sipas kalendarit julian, kjo datë duke u identifikuar me ekuinoksin vjeshtor konsiderohej e para e vitit. Që nga viti 313 “kjo datë u lëviz për t’u caktuar në 23 shtator, që ishte ditëlindja e Oktavian Augustit. Nga viti 462 viti i ri u vendos në 1 shtator që të përkonte fillimi i vitit me fillimin e muajit (Indikti)”.
Shikojmë pra se Indikti, që nga pikënisja për taksimin romak, kishte edhe një interes kalendarik, duke u identifikuar me fillimin e vitit të ri dhe festohej me ceremoni e sakrifica për nder të perëndive.
Semiotika dhe tradita e mësipërme në lidhje me Indiktin është regjistruar edhe në Minologjion e Vasilit (fundi i shekullit të 10-të) ku Indikti përmendet si festë e kishës. “Indiktin e feston Kisha e Perëndisë, e cila e ka marrë nga më të vjetrit, sepse kjo ditë konsiderohet si fillimi i vitit, pasi indikt, Romakët quanin fillimin e të gjithë vitit”.
Referenca e Minologjios Vasiliane, se kisha e mori festën e Indiktit “nga më të vjetrit” tregon edhe lashtësinë e tij. Sipas një mendimi festa daton që nga shekulli i katërt ose i pestë para Krishtit, diçka që sipas të tjerëve gjykohet si jo historike. Minologjio (Kalendari) i lartpërmendur (Synaxario) padyshim i referohet origjinës së festës dhe origjinës së saj në zakonet parakristiane.
Psh., Romakët sipas Fotit të shenjtë e festojnë Indiktin veçantërisht në muajin shtator me ceremoni dhe sakrifica, duke nderuar dhe adhuruar perënditë e tyre. Karakteri i gëzuar i festave hebraike që festohen gjatë muajit të shtatë (Tisri) të vitit, kanë ndikuar tipologjikisht dhe historikisht në formimin e festës së Indiktit gjatë muajit shtator, periudhë gjatë së cilës, siç shkruan edhe shën Nikodhim Agjioriti bëhet ekuinoksi vjeshtor, ajri dhe atmosfera janë të buta. Toka lërohet dhe shirat fillojnë të bien, në mënyrë që përmes tyre të zbutet toka e ngurtësuar nga nxehtësia e verës. Dhe në vijim toka të kultivohet mirë dhe farat që janë në të të lulëzojnë”.
Gjithashtu nuk përjashtohet, duke theksuar se Kisha e ka marrë këtë festë “nga më të vjetrit”, për të treguar korrelacionin e Indiktit me ngjarjen e kthimit të Jisuit të Nazaretit pas tundimeve në shkretëtirë, ku “edhe sipas zakonit të tij hyri në sinagogë ditën e shtunë, edhe u ngrit të lexojë”.
Leximi që Krishti lexoi në Sinagogë ishte prej profetit Isaia. Në të tregohet për veprën çlirimtare të Krishtit dhe shpalljen prej Tij të fillimit të një periudhe të re gjatë së cilës “realizohet nga Mesia vullneti i Perëndisë për shpëtimin e njerëzve”. Në traditën sinaksaristike kjo ngjarje u interpretua si një bekim i kohës nga Krishti dhe u konsiderua si fillimi i një feste të re që vetë Zoti i dha Kishës. “Dhe kur Krishti, Perëndia ynë, deshi të bekojë fillimin e vitit, dhe më tepër të gjithë kohën që Ai kishte krijuar para kohërave, hyri në sinagogën e Judenjve dhe iu dha libri i profetit Isaia. Dhe e hapi librin dhe gjeti vendin ku shkruhej “Fryma e Zotit është mbi mua; prandaj më leu me vaj; më dërgoi t’u ungjillëzoj të varfërve, të shëroj ata që kanë zemrën të thyer, t’u predikoj skllevërve liri, edhe të verbërve rihapjen e syve, edhe të dërgoj të shtypurit në liri; të shpall vit të pranuar nga Zoti”. Dhe duke ia dorëzuar librin shërbëtorit, ai u ul. Që atëherë, ne të krishterët jemi të bekuar me këtë festë të shenjtë dhe ata që e festojnë me dëshirë falënderojnë”.
Të njëjtën qasje e gjejmë edhe në Sinaksarin e Kostandinopojës (shek. X) ku shtohet elementi i lidhjes së Indiktit dhe dhënies së taksave me ngjarjen e regjistrimit të Qesar Augustit në mbarë botën. Sigurisht që gjatë kësaj periudhe kur të gjithë duhej të regjistroheshin në listat e taksave publike lindi Krishti, një ngjarje që ndryshoi rrjedhën e historisë dhe shënoi fillimin e shpëtimit të njeriut, të krijesës së re dhe të shenjtërimit të të gjithë botës.
Këtë traditë e përmend edhe shën Nikodhim Agjioriti, i cili përmend edhe tre arsyet për të cilat Kisha feston Indiktin: a) Sepse ai shënon fillimin e vitit, b) Sepse gjatë asaj dite Zoti ynë Jisu Krisht shkoi brenda në Sinagogën e Judenjve dhe ju dha atij libri i Profetit Isaia... c) që me anën e himnimeve dhe lutjeve, që i ofrojmë Perëndisë në këtë festë, Perëndia të na mëshirojë dhe të bekojë vitin e ri, dhe të na falë një vit të suksesshëm të mbushur me të gjitha të mirat lëndore. Dhe të ndriçojë mendjen tonë, në mënyrë që ta kalojmë të gjithë vitin të pastër dhe me ndërgjegje të pastër dhe t’i pëlqejmë Perëndisë, me ruajtjen e urdhërimeve të Tij. Dhe kështu të fitojmë të mirat e përjetëshme të qiellit”.
Përkthyer nga greqishtja : Katekisti Arbër Pandeli Zeneli
E Kremtja e 15 gushtit : FJETJA E SË TËRËSHENJTËS nga Protopresviter Aleksandër Shmeman
Përkthyer nga greqishtja : Katekisti Arbër Pandeli
Zeneli
Zyra e Katakizmit
Kryepiskopata Orthodhokse e Tiranës
METAMORFOZA e Krishtit : 6 gushti (Pjesa e dytë)
METAMORFOZA E SHPËTIMTARIT SI BURIM I NJOHJES SË PERËNDISË (Pjesa e parë)
METAMORFOZA E SHPËTIMTARIT SI BURIM I NJOHJES SË PERËNDISË
Autori : Vasilios SkiadhasShkrim teologjik ( Pjesa e parë )
Etërit e Shenjtë kanë caktuar që e kremtja e madhe dhespotike e Metamorfozës Hyjnore të kremtohet më 6 gusht, dmth., 40 ditë përpara të kremtes së Lartësimit të Kryqit të Nderuar. Gjykuan si të nevojshme lëvizjen e së kremtes, pasi nuk shkonte karakteri i saj festiv me zinë e periudhës së Kreshmës së Madhe, gjatë së cilës ishte bërë. Dhe u bë atëherë për të përgatitur Apostujt për provën e Pësimeve të Shenjta, por edhe për të garantuar dhe vërtetuar në një lloj mënyre lavdinë e Tij (të Krishtit) përpara jetëve.
Pamja e Perëndisë gjatë Metamorfozës
Perëndinjeriu Krisht, gjatë Metamorfozës Hyjnore nuk mori diçka që nuk e kishte. Përkundrazi, Apostujt u larguan për pak kohë nga koncepti i kohës dhe hapësirës dhe shijuan realitetin e lavdisë hyjnore, “ashtu siç merrnin vesh”. Drita e Metamorfozës Hyjnore, shkruan shën Grigor Pallamai, “edhe pse u bë e dukshme me sytë truporë për pak kohë mbi një majë të vogël të një mali, ajo nuk krijohet, as nuk prishet, as nuk konceptohet nga shqisat e njeriut. Por nxënësit e panë, sepse ata pësuan një ndryshim të shqisave të tyre që u bënë shpirtërore nga trupore që ishin më parë”. Me fjalë të tjera misteri i Hyjnisë Trinitare të pakuptueshme u zbulua përmes energjive të saj të pakrijuar, aq sa mund të duronin sytë e mahnitur të Apostujve dhe aq më tepër fytyrat tona të rënduara nga mëkati. Pra, Metamorfoza e Shpëtimtarit, përbënte për Nxënësit e vdekshëm, por edhe për ne, shije të pavdekësisë dhe përjetim të përjetshmërisë.
Drita e Metamorfozës Hyjnore
Vetë Zoti kishte treguar më parë se nga rrethi i nxënësve të Tij, disa do të shikonin Mbretërinë e Perëndisë që të vinte (Matth. 16.28). Kjo fjalë profetike e Shpëtimtarit u realizua gjatë Metamorfozës, kur tre nxënësit u denjësuan që të shikojnë dritën e pastër të hyjnisë së Tij. Ai fenomen i jashtëzakonshëm, dmth., drita e pakrijuar që rrethoi Shpëtimtarin, nuk ishte asgjë tjetër veçse një prej evergjive bazë të pakrijuara të Hyjnisë së Vetme por me Tre Hipostaza. Ishte dritë e hyjnisë, e përjetshme, e pafundme, pa hapësirë dhe pa kohë.
Ishte e njëjta dritë e Ngjalljes që mbushi varrin e boshatisur dhe bëri të dukshme çdo gjë që gjendej brenda tij, megjithë errësirën e asaj nate. Kjo dritë bëri që gratë miroprurëse të dallonin ëngjëjtë dhe të bashkëbisedonin me ta. Kjo pamje e dritës së pakrijuar ishte përvoja më e lartë e Perëndisë, që mund të merrnin njerëzit.
Le të kujtojmë përçarjen që ndodhin gjatë shekullit XIV midis përfaqësuesit të filozofisë fetare, murgut Barlaam nga Kalabria dhe shën Grigor Pallamait, për shkak të dritës së Metamorfozës Hyjnore. Ky rivalitet në thelb u krye për çështjen nëse energjitë hyjnore ishin të krijuara apo të pakrijuara. Përfundimisht luftrat shpirtërore të shën Grigorit për energjitë hyjnore të pakrijuara u morën nga Kisha. Megjithatë, ata që mendonin me kritere antropocentrike dhe skrupuloze në atë kohë, si kundërshtari i tij Barlaami, nuk mund ta kuptonin kurrë theologun dhe asketin e urtë, shën Grigor Pallama. Megjithatë mësimet bazë të Pallamait rreth dallimit të esencës dhe energjive të Perëndisë dhe kungimit të njeriut me energjitë hyjnore të pakrijuara nuk pushuan së qeni në epiqendër të spiritualitet orthodhoks. Gjithmonë Perëndia i Zbulesës dhe i përvojës adhuruese ishte në kontrast me Perëndinë e filozofisë. Përfundimisht mund të themi se drita që përfshiu Shpëtimtarin gjatë Metamorfozës, e cila verboi Nxënësit, ishte energjia hyjnore e pakrijuar.
Theologjia e shikimit të Perëndisë
Dëshira e Apostujve “mirë është të jemi këtu” (Matth.17.4), të gjendeshin dmth., në këtë bukuri mahnitëse të vizionit hyjnor, e cila përmbushet nga Zoti me themelimin e Kishës. Në të, të gjithë sa marrin pjesë, jo thjesht rregullisht, por në mënyrë energjike dhe esenciale, mund të shijojnë ndriçimin e fytyrës së Perëndisë dhe gëzimin e kthimit të Tij. Këtë përvojë të shikimit të Perëndisë e trajtoi theologjia patristike, për ta transmentuar tek gjindja e Kishës, e cila përpiqet të përjetojë me praktikë dhe teori vërtetësinë e jetës së krishterë. Këtë përvojë të rrallë të dritës së pakrijuar e jetuan Shenjtorët e Kishës sonë. Për këtë arsye nëpër ikona fytyra e tyre gjendet në epiqendër të dritës së bollshme brenda të cilës jetuan dhe jo në ndonjë vend fizik, siç e dëshiron edhe stili i artit perëndimor.
Theologjia e vetme dhe e vërtetë
Theologjia e shikimit të Perëndisë, dmth., e pamjes së lavdisë hyjnore, siç u tregua në Metamorfozën Hyjnore, është theologjia e vetme dhe e vërtetë, të cilën njeh Kisha orthodhokse. Përvoja e dritës së pakrijuar e bëri Shën Vasilin e Madh të ndriçonte i tëri, kur lutej në qelën e tij. Nga përvojat e tij personale, Shën Simeon, Theologu i Ri na zbulon se rezultat i shfaqjeve të dritës është që njeriu të ndriçohet i tëri, të bëhet i tëri dritë dhe çdo gjë ta shikojë si dritë. Për këtë gjë ai shkruan: “Të lumur janë ata që do të njohin në këtë jetë dritën e Zotit dhe do të ndriçohen prej saj”.
Pra drita e pakrijuar transmentohet tek i gjithë njeriu dhe e bën atë të jetojë që prej kësaj jete brenda në kungimin e Trinisë së Shenjtë. Ky kungim me Perëndinë përbën një shembull të lumturisë së jetës së ardhshme. Kjo pamje e fytyrës së ndriçuar të Perëndisë, dmth., pamja e Krishtit të shndërruar, që drejtohet tek të gjithë ne, gjeti drejtësim të plotë tek mësimi i shën Grigor Pallamait dhe në jetën e Shenjtorëve tanë.
Pashka e Madhe dhe e Shenjtë në Kishën Orthodhokse
Komente mbi çështjet kryesore
Java e Madhe mbaron me perëndimin e të Shtunës së Madhe, Kisha përgatitet që të kremtojë të kremten e saj më të vjetër dhe më të spikatur, Pashkën, të kremten e të kremteve. Koha e parapërgatitjes drejton drejt kohës së përmbushjes. Drita e ndritshme dhe e lavdishme, që buron nga varri i boshatisur largon errësirën. Krishti, i ngjallur nga të vdekurit, prish kështjellën e vdekjes dhe “robëron robërinë” (Psalm. 67.19). Të gjitha cepat e krijesës sonë u bënë thërrime. Vdekja u mund dhe jeta e u çlirua. “Sepse, siç vdekja erdhi në botë nga një njeri, kështu edhe ngjallja prej të vdekurve vjen nga një njeri. Siç të gjithë vdesin për shkak të lidhjes me Adamin, kështu, për hir të lidhjes me Krishtin, të gjithë do të rimarrin jetë” (1Kor. 15.21-22). Pashka është agimi i një dite të re të paperënduar. Ngjallja përbën çlirimin më rrënjësor dhe vendimtar të gjinisë njerëzore.
Ngjallja e Jisu Krishtit është e vërtetë themelore dhe një ngjarje absolute e besimit të krishterë. Është përvoja qëndrore dhe predikimi themelor i Kishës. Vërteton autenticitetin e jetës së Krishtit në tokë dhe drejtëson të vërtetën e mësimit të Tij. Vulos të gjithë veprën e Tij çliruese: jetën e Tij, shembullin e një jete të shenjtë, mësimin e Tij të vetëm, veprat e Tij mahnitëse, dhe vdekjen e Tij të frikëshme dhe jetëdhënëse. Ngjallja e Krishtit është garancia e shpëtimit tonë. Bashkë me ngjitjen e Tij drejton në bashkimin e përsosur të Perëndisë me ne për gjithë përjetësinë.
Ngjallja bëri të fuqishme mrekullinë e Kishës, e cila në çdo kohë dhe brez proklamon dhe siguron “planin e Perëndisë për botën, hyjnizimin përfundimtar të njeriut dhe të botës së krijuar”. Përvoja e thellë nga Zoti i ngjallur dhe besimi i palëkundur tek Ai nxiti Apostujt që të predikojnë Ungjillin në botë dhe fuqizoi Kishën që të triumfojë kundër idhujtarisë. Ngjallja zbulon fuqinë e pashkatërrueshme dhe diturinë e Perëndisë. Përjashton mitet mashtruese, me të cilat njerëzit, të privuar nga dija hyjnore, vuajnë që të vërtetojnë kuptimin dhe arsyen e ekzistencës së tyre. Krishti, i ngjallur dhe i lavdëruar, çliron njerëzimin nga halucinacionet e idhujtarisë. Tek Krishti, njerëzimi, i lidhur në varr, zbulon dhe mbushet nga shpresa e pakrahasueshme. Ngjallja fal ndriçim, i jep shpirtrave energji, kërkon falje, shndërron jetë, krijon shenjtor dhe jep gëzim.
Ngjallja “prezanton një moment vendimtar në ekzistencën njerëzore”. Një person historik mundi vdekjen (1Kor. 15.21-22). Restaurimi dinamik dhe përmbushja e ekzistencës njerëzore u krye për gjithmonë. Shën Joan Damaskini thotë, “Edhe pse Krishti vdiq si njeri dhe shpirti i Tij i shenjtë u nda nga trupi i Tij i tërëmirë, hyjnia vazhdoi që të mbetej edhe në shpirt edhe në trup, pa u ndarë as nga njëri as edhe nga tjetri”. Duke zhvilluar këtë ide atë Florofski thekson se vdekja e Krishtit “ishte një vdekje brenda hipostazës së Fjalës, vdekja e natyrës njerëzore “enhipostazis”. Vdekja, në përgjithësi, është një ndarje, dhe në vdekjen e Zotit tonë, trupi dhe shpirti i Tij i çmuar u ndanë realisht. Por një hipostazë e Fjalës së Mishëruar nuk u nda, “bashkimi hipostazik” nuk u nda dhe nuk u shfuqizua. Me fjalë të tjera, megjithëse në vdekje ishin të ndara, shpirti dhe trupi mbetën akoma të bashkuara me hyjninë e Fjalës, nga e cila asnjë nga të dyja nuk ishte tjetërsuar. Kjo nuk diferencon karakterin ontologjik të vdekjes, por ndryshon kuptimin e saj. Kjo ishte një vdekje “indiferente”. Trupi i Krishtit nuk pëson prishje, siç ndodh me trupat tanë në vdekje. Trupi i Tij nuk u bë kurrë një kufomë. Prishja dhe vdekja u mposhtën nga trupi i Tij, me fuqinë e bashkimit hipostazik, që është burimi i Ngjalljes. Kështu vdekja e të Trupëzuarit zbulon ngjalljen e natyrës njerëzore.
Ngjallja nuk ka hequr akoma realitetin e vdekjes. Por zbuloi dobësinë e saj (Heb. 2.14-15). Vazhdojmë të vdesim, si pasojë e rënies. “Perëndia lejon vdekjen që të ekzistojë, por e kthen kundër prishjes dhe mëkatit dhe i vendos kufij si prishjes ashtu edhe mëkatit”, shkruan Panajot Nela. Kështu, vdekja natyrale nuk e shkatërron jetën tonë nga komunikimi me Perëndinë. Më saktë, lëvizim nga vdekja në jetë. Nga bota e rënë në Mbretërinë e Perëndisë.
Vdekja ndërpret dhe t’kurr fillimin themelor të njeriut, i cili u krijua nga Perëndia si “një organizëm psikosomatik nga dy elemente, shpirti dhe trupi”. Duke ndjekur shembullin e Etërve Grekë, atë Klapsi e quan vdekjen “deformim përfundimtar dhe ontologjik të natyrës njerëzore”.
Sipas atë Florofskut, “Një njeri i vdekur nuk është njeri i plotë. Një trup pa shpirt është një kufomë dhe një shpirt pa trup është një fantazmë. Njeriu nuk është fantazmë pa trup dhe kufoma nuk lidhet me njeriun... Për këtë arsye ndarja e shpirtit dhe e trupit është vdekje e njeriut, ndërprerje e ekzistencës së tij, të ekzistencës së tij si njeri. Prandaj, vdekja dhe prishja e trupit është një lloj rënie e “ikonës së Perëndisë” tek njeriu”. Sidoqoftë këtu zbulojmë kuptimin e ngjalljes së Krishtit, si shfuqizim të Hadit dhe konsolidim i natyrës njerëzore.
Hadi, “vendi ku dominon prishja dhe hidhërimi”, u zerua me ngjalljen e Krishtit. Tek Krishti “e gjithë natyra njerëzore u shërua plotësisht nga prishja dhe vdekshmëria. Ky restaurim do të aktivizohet dhe do të zbulohet plotësisht gjatë ngjalljes së përbashkët, ngjalljes së të gjithëve”. Krishti ka shëruar ndarjen tonë të tmerrshme dhe papërsosmërinë tonë tragjike. “Shpërbëhemi për një periudhë të vogël kohore, në përputhje me natyrën e vdekshme të trupave tanë. Si farërat, që mbillen në tokë, nuk humbasim, por të mbjellë në tokë do të ngjallemi përsëri, pasi vdekja u zerua me hirin e Çliruesit” thotë Shën Athanasi. Çdo vdekje, dmth., çdo ndarje e shpirtit nga trupi, çdo çtrupëzim është i përkohshëm, pasi të gjithë do të ngjallemi. Për këtë arsye, vdekja nuk është më një humbje. Vdekja e trupit bëhet një gjumë dhe vetë vdekja bëhet portë e jetës. Në Krisht, jeta e trupit shndërrohet vazhdimisht në jetë të shpirtit. Dhe kjo jetë nuk njeh as kufij edhe as zvogëlim. Shpirti i Shenjtë mbjell farën e pavdekësisë në trupat tanë dhe rigjeneron shpirtat tanë përditë. (2Kor. 5.1-5).
Himnet e së kremtes bëjnë fjalë për çlirimin tonë nga forcat shkatërruese të së keqes dhe nga vdekja. Tropari i mëposhtëm është një shembull i tillë:
“Sot hadi duke rënkuar thërret: M’u shkatërrua pushteti; Bariu u kryqëzua dhe ngjalli Adamin; i humba ata mbi të cilët mbretëroja, dhe sa munda t’i përpij të gjitha i volla; i zbrazi varret i Kryqëzuari; nuk ka fuqi pushteti i vdekjes. Lavdi, o Zot, Kryqit tënd dhe Ngjalljes sate”.
(Mbrëmësorja e së Shtunës së Madhe)
Krishti është bërë “vendi i të gjallëve” për ata, që besojnë tek emri i Tij dhe gjenden qoftë nga njëra anë qoftë edhe nga ana tjetër e vdekjes. Të gjallët dhe të vdekurit “përbëjnë një trup dhe me të njëjtën lutje bashkohen në një para fronit të Zotit të lavdisë. Përvoja nga ky bashkim, përgjatë gjithë kohërave, zbulohet dhe vuloset në të gjithë ciklin e adhurimit... Krishti mbretëron po ashtu edhe në Kishë, -ndërmjet atyre që u larguan dhe ndërmjet të gjallëve, sepse Perëndia nuk është Perëndi i të vdekurve, por Perëndi i të gjallëve”.
Marrim pjesë dhe përjetojmë ngjalljen e Krishtit me dy mënyra. Së pari, është burim për rigjenerimin shpirtëror të vazhdueshëm dhe mistik të shpirtrave tanë të vdekur. Së dyti, është shkaku për ngjalljen e të vdekurve gjatë Ditës së Gjykimit.
Edhe pse pasojat e ngjalljes së Krishtit do të zbulohen plotësisht në Ardhjen e Dytë, pjesëmarrja tek bekimet e përjetëshme fillon këtu, nga kjo jetë. Krishti, sipas Shën Simeon Teologut të ri, “na jep hirin që të kemi mbretërinë e Tij brenda nesh, në mënyrë që të mos mbetemi vetëm me shpresën e hyrjes. E kemi në realitet, pasi thërrasim, “jeta jonë është e fshehur bashkë me Krishtin brenda Perëndisë”. I njëjti thotë “le të shikojmë me kujdes misterin e ngjalljes së Krishtit dhe Perëndisë tonë, i cili ndodh mistikërisht në të gjitha kohërat, nëse e dëshirojmë: pasi është varrosur brenda nesh si në varr. Bashkohet me shpirtrat tanë dhe na ngjall edhe ne bashkë me veten e Tij”. Për ata, të cilët jetojnë me besim dhe ofrojnë veten e tyre vullnetarisht në vullnetin dhe dashurinë e Perëndisë, ngjallja bëhet realitet i përditshëm. Shpirtrat ngjallen, mëkatet grumbullohen, mendja ndriçohet dhe zemra pastrohet, sapo Shpirti i Shenjtë formon mendjen e Krishtit brenda nesh.
“Perëndia dëshiron që të na bëjë Perëndi sipas hirit, kështu siç jemi njerëz, por me pëlqimin tonë dhe jo kundër vullnetit tonë”, thotë Shën Simeoni. Mrekullisë së Pashkës, me premtimin dhe dhuratën e përjetësisë dhe plotësisë, mund që ti afrohet çdokush. Shpëtimi realizohet vetëm me liri të plotë, përmes një vepre besimi. Askush nuk mund të detyrohet që të besojë ose të dojë Perëndinë. Në mënyrë që të pranojmë hirin e misterit paskal dhe që ta ruajmë në mënyrë aktive brenda nesh, duhet të duam që të angazhohemi në mënyrë aktive dhe krijuese në jetën më Perëndinë me fuqinë e Shpirtit të Shenjtë. Sidoqoftë, në këtë pikë nevojitet kujdes. Shpëtimi nuk është rezultat i një shpresëtarie individuale, por është rezultat i një lidhjeje të gjallë dhe dinamike me Kishën. Si pjesëtar të pagëzuar dhe të përkushtuar të Kishës bëhemi pjesë e një shoqërie, e cila përparon bashkë drejt Mbretërisë. Kjo shoqëri siguron dhe përcakton identitetin tonë të krishterë. Brenda dhe përmes Kishës përvetësojmë fuqinë metamorfozuese të vdekjes dhe të ngjalljes së Krishtit, i cili na imponon detyrimin real që të mohojmë ato që Ungjilli na porosit gjatë aktiviteteve tona të përditshme. Komuniteti besimtar na kujton vazhdimisht thirrjen tonë dhe na ndihmon që të kuptojmë destinacionin tonë përfundimtar, na fton që të mohojmë vlerat e rreme të botës së rënë dhe na frymëzon që mbi të gjitha të kërkojmë atë që është e mirë, natyrale dhe jo mëkatare. Na inkurajon që të luftojmë kundër të gjitha formave të shtypjes dhe kushteve të padrejta, që zhvlerësojnë dhe zvogëlojnë jetën njerëzore. Të kontribuojmë më shumë për jetën e njerëzve të tjerë në botë. Dhe të punojmë për përmbushjen e detyrës, që Kisha ka kundrejt njerëzve.
Frytet e vdekjes dhe ngjalljes shpëtimtare të Krishtit ofrohen tek ne dhe kryhen kryesisht përmes mistereve të shenjta, që celebrohen me besim. Përmes tyre jeta e re shpërndahet tek pjesëtarët e trupit të Tij, Kishës. Misteret përgatitin besimtarin për jetën e ngjallur dhe njëkohësisht e bëjnë atë jetë një realitet të gjallë në kohën e tashme. Përmes mistereve, Perëndia na fton që të ndajë me ne gjithçka që është hyjnore: pavdekësinë dhe paprishjen. Dërgon dhe na jep Shpirtin e Shenjtë, i cili vazhdimisht gjallëron shpirtrat tanë dhe aktivizon brenda nesh misteret e fshehura të mbretërisë së Perëndisë, duke na bashkuar me Perëndinë në një bashkim personal.
Krishti, i cili lartësoi trupin tonë duke marrë natyrën tonë njerëzore, do të ngjallë trupat tanë prej të vdekurish gjatë ditës së Gjykimit (Joan. 5.28-29). Ngjallja prej së vdekurish është e pashmangshme. “Nuk varet nga vullneti ynë, nëse ngjallemi ose jo pas vdekjes, siç nuk varet nga vullneti ynë edhe lindja jonë”. Të gjithë, edhe nëse besojnë edhe nëse jo, pa dallim, “do të rigjejnë trupat e tyre dhe do të hyjnë në jetën e pafundme, në një jetë krejt të ndryshme” shkruan Gjeorgios Manxaridis. “Askush nuk mund të shpëtojë nga mbretëria e Krishtit, askush nuk mund të tjetërsojë veten e tij nga fuqia e ngjalljes shënon atë Floresku. Ngjallja prej së vdekurish gjatë Ditës së Gjykimit është fat i përbashkët i të gjithëve, “sepse të gjithë kemi të njëjtën natyrë si Njeriu Jisu Krisht”, vdekja dhe ngjallja e të cilit i dha të gjithëve pavdekësi dhe paprishje. Vetëm mëkatarët do të befasohen nga ajo. Dita e fundit do të shfaqet papritur dhe Krishti do të ndriçojë tek gjithësecili. Drita e Tij do të jetë gëzim i patreguar dhe bekim i të drejtëve, por edhe flakë e Gjykimit që djeg të padrejtët. “Dita e Zotit nuk është për ata, që ndriçohen në mënyrë të qëndrueshme nga drita hyjnore. Është për ata, që jetojnë në errësirën e pasionit dhe që kalojnë ditët e tyre në këtë botë, me dëshirën e gjërave mëkatare të botës”, thotë Shën Simeoni Teologu i ri. Shton, “ata që do të jenë bërë bij të kësaj drite dhe bij të ditës që do të vijë... asnjëherë nuk do të njohin Ditën e Zotit, sepse e jetojnë atë papushim. (Por) ata që jetojnë në errësirë dita do t’i zbulojë papritur: për ata do të jetë e frikshme, si një zjarr i padurueshëm”.
Të gjithë, sa vullnetarisht injorojnë dhe refuzojnë Perëndinë dhe përbuzin urdhërimet e Tij në këtë jetë, do të vazhdojnë të qëndrojnë në egoizmin e tyre edhe gjatë kohës së ardhme. Ngjalljen do ta përjetojnë si gjykim dhe ferr.
Ferri gjendet në të dyja anët e vdekjes. Nuk është vend, por gjendje ekzistente, një gjendje mungese rrënjësore plotësie, një ndërprerje e lidhjes përfundimtare, një refuzim vullnetar i Perëndisë. Atë Floresku e përshkruan si “një gjendje dekompozimi personal, që keqinterpretohet si vetëbesim. Një gjendje vetëkufizimi, izolimi, tjetërsimi dhe shfaqje e vetmisë”. Perëndia nuk dërgon ndonjë në ferr. Ferri krijohet nga djalli dhe njeriu, që insistojnë në rebelimin e tyre kundër Perëndisë, të vërtetës së Tij dhe dashurisë së Tij.
Ngjallja e Krishtit zbulon gjithashtu gjendjen dhe cilësinë e jetës së ngjallur. Në kohën e ardhme do të drejtohemi në një mënyrë ekzistence të re, në diçka më të mirë dhe më të përsosur (1Kor. 15.42-56). Do të trashëgojmë jo vetëm Parajsën, nga ku ramë, por edhe qiejtë e qiejve. Jeta, që dikur jetuam dhe përjetuam, do të lartësohet, në mënyrë që të veshë pavdekësinë, “të bëhet e përsosur dhe të fitojë gjendjen që do të duhej që të kishte, nëse mëkati dhe rënia nuk do të kishin hyrë në botë”.
Me jetën e Tij shembullore mbi tokë, Krishti zbuloi vlerën e jetës sonë tokësore për arritjen e shpëtimit. Me ngjalljen e Tij zbuloi pasurinë dhe vlerën e krijesës dhe konfirmoi mirësinë e saj themelore. Nuk shpëtohemi nga bota materiale por me atë (Rom. 8.18-23). I gjithë trupi i krijesës ngjallet me pritshmëri në trupin e Krishtit. Trupi i Krishtit nuk u ngjall thjesht. Në ngjallje u shndërrua rrënjësisht dhe u çlirua nga çdo kufizim. U lartësua dhe u lavdërua. Kështu, ngjallja përbën shembullin e metamorfozës së lavdëruar të botës dhe jo mohimin e saj. Koha e ardhme do të zbulojë rigjenerimin gjithëpërfshirës dhe lavdinë e të gjithë krijesës dhe jo zhdukjen e saj. Bota u krijua nga Krishti. I takon Atij. Është dhurata e Tij e jetës, që na fali ne. Për këtë arsye, bota na takon edhe ne si bashkëtrashëgimtarë të Krishtit.
Krishti, që është Ngjallja, Jeta dhe Drita e botës, tërheq botën drejt vetes së Tij. Është Fundi i saj. Ai është që i jep kuptim të gjitha gjërave. Melitoni i Sardës, në një predikim paskal, që shkroi në shek. II, me mënyrë retorike vendos në gojën e Krishtit këto fjalë, në mënyrë që të shpjegojë misterin mahnitës së shpëtimit tonë:
“Ejani tek unë të gjithë gjinitë e njerëzve, të lidhur nga mëkati, dhe pranoni ndjesën e mëkateve tuaja. Sepse unë jam ndjesa juaj, unë jam Pashka e shpëtimit. Unë jam qengji që u sakrifikua për ju. Unë jam çlirimi juaj. Unë jam shpëtimi juaj. Unë jam mbreti. Ju drejtoj në lartësitë e qiellit. Do t’ju tregoj Atin e përjetshëm. Do t’ju ngre me dorën time të djathtë”.
Në Kishën e parë, Pashka konsiderohej koha më e duhur për misterin e pagëzimit, të mirosjes dhe të Eukaristisë, me të cilat shpëtimi bëhet dhuratë ekskluzive e çdonjërit. Me celebrimin e misterit të shenjtë të pagëzimit Kisha realizon kuptimin botëror të ngjalljes së Krishtit.
Krishti, Pashka jonë e vërtetë, bëri të vërtetë kalimin tonë nga vdekja në jetë dhe nga bota e mëkatit në jetën e Perëndisë. Në çdo liturgji hyjnore përjetojmë dhe celebrojmë sigurinë e ngjalljes së Krishtit dhe jetojmë rëndësinë e saj. Rigjenerohemi vazhdimisht me premtimin tonë të pagëzimit dhe pandërprerë formohemi tek trupi i Krishtit. Të mbushur me shpresë të pakrahasueshme, ftohemi në besim dhe në një detyrë: të metamorfozojmë veten tonë dhe botën, duke zgjeruar mbretërinë e Perëndisë brenda nesh dhe brenda në botë.
Përshëndetja e gëzuar paskale, “Krishti u Ngjall”, me të cilën përshëndetim njëri−tjetrin gjatë periudhës paskale nuk është kurrë diçka boshe dhe e pamenduar. Flet me të madhe për dashurinë e pamasë të Perëndisë për botën, sakrificën jetëbërëse të Birit të Tij, restaurimin mahnitës të krijesës, dhe për rigjenerimin e jetës për të cilën jemi thirrur. Na flet gjithashtu për nevojën tonë për të braktisur sjelljet tona të verbra dhe egoiste dhe të jepemi të gjithë tek Zoti i ngjallur. Atë Dhimitër Staniloae i përmbledh të gjitha këto me këto fjalë depërtuese: “...saktësisht, siç vështron Birin e Tij të trupëzuar, Ati shikon dhe na do të gjithëve ne dhe na birëson me trupëzimin e Birit të Tij. Kështu është e qartë se në personin e çdo njeriu do të duhet që edhe ne të japim dhe të duam një pamje të personit të Krishtit, në realitet saktësisht personin e vetë Krishtit. Ose që të formulojmë faktin me më shumë saktësi, se çdo person është potencialisht person i Krishtit, që është i aftë të bëhet realisht person i Krishtit, kjo është për shkak se Krishti ka vendosur aty ikonën e Tij, e cila tregon vetë atë. Sidoqoftë, edhe ne duhet të luajmë një rol, në kalimin e çdo personi njerëzor nga kjo gjendje në një gjendje që me të vërtetë është person i Krishtit”.
“Jisui Perëndi, gëzim i të gjithëve dhe dritë e shkëlqim, dhe ngjallje e të gjithë njerëzve, përmbi dhe u shfaq tani, dhe sipas mirësisë së tij, na dha shëmbëllsinë e Ngjalljes së nesërme, mëshirën dhe ndjesën e mëkateve”.
(Shkurtore e të shtunës së Llazarit)
“Ditë e Ngjalljes, le të ndriçohemi prej panairit dhe le të përqafojmë njëri tjetrin, le t’u themi, vëllezër, dhe atyre që na urrejnë, le t’i ndjejmë të gjitha në ditën e Ngjalljes dhe kështu le të thërresim: Krishti u ngjall së vdekurish, me vdekje vdekjen shkeli, edhe të varrosurve, jetën u fali”.
E Shtuna e Madhe dhe e Shenjtë në Kishën Orthodhokse
Komente mbi çështjet kryesore
Himnografi i Kishës e përshkruan misterin me këto fjalë:
“Sot përmban varri atë që përmban krijesën në grusht; guri mbulon atë që mbuloi qiejt me virtyte; fle jeta, dhe Ferri dridhet, dhe Adami zgjidhet, nga vargonjtë. Lavdi ekonomisë sate, me të cilën mbarove sabatizmën e amshuar dhe na dhurove Ngjalljen tënde prej së vdekurish të përmbishenjtë”.
“Ejani të shikojmë jetën tonë, të shtrirë në varr për të ngjallur të shtrirët ndër varre. Ejani, duke parë sot stërnipin e Judës të fjetur, t’i thërresim profetisht: U shtrive dhe fjete si luan. Kush do të të ngrejë, o Mbret? Po ngjallu me pushtetin tënd Ti që dhe veten tënde për ne vullnetarisht. O Zot, lavdi më Ty”.
(Himne të Lavdërimeve)
Të Shtunën e Madhe përqëndrohemi tek Varri i Krishtit. Nuk bëhet fjalë për një varr të zakonshëm. Nuk është një vend prishjeje dhe humbjeje. Është vend jetëdhënës, burim fitoreje të fuqishme dhe çlirimi.
“O varr i lumur! Prite në zemrën dhe gjirin tënd, si të vdekur Krishtin Shpëtimtar, që është thesar, i të gjitha jetëve, që të shpëtohemi ne që i këndojmë: Shpëtimtar, Perëndi je i bekuar”.
“Vdekjen e zezë, brenda në varr e ngjërove sot, kur Jetë e botës je, gatite për ne ngjalljen prej së vdekurish, që të shpëtohemi ne që i këndojmë: Shpëtimtar, Perëndi je i bekuar”.
(Himne të Odës së VII)
E Shtuna e Madhe është dita ndërmjet vdekjes dhe ngjalljes së Jisuit. Është dita e pritjes vigjilente, gjatë së cilës vajtimi kthehet në gëzim. Dita përfshin konceptin e “gëzimit dhe trishtimit”, koncept, i cili mbizotëron në të gjitha shërbesat e Javës së Madhe. Himnografi i Kishës depërton në thellësi të misterit dhe na ndihmon që ta kuptojmë atë me këtë dialog, që bëhet mes Jisuit dhe Nënës së Tij:
“Mos më vajto ti moj nënë, kur më sheh të varrosur, Birin e dashur, që ke lindur virgjërisht, se do të ngrihem prapë dhe do të lavdërohem, dhe do t’i lartësoj si Perëndi, ata që më madhështojnë besërisht”.
“Kur të kam lindur pa dhimbje, Bir i bashkëpanisshëm, jam lumëruar mbi çdo grua përmbi dhe; po kur të shoh të vdekur, o Zot dhe Bir i dashur, nga shpata e helmit çirrem tmerrësisht; po ngrihu prapë dhe më madhështo”.
“Zbrita në varr duke dashur, dhe u drodhën demonët, kur më panë të mbuluar plot gjak, po do t’i shtroj armiqtë, do t’i godas me Kryqin, dhe do t’i dërrmoj si Perëndi, dhe ngrihem prapë të madhështoj”.
“Le të ngazëllohet krijesa, le të dëfrejnë të gjithë dhelindurit, se hadi armik u turpërua; gratë le të më dalin përpara me miro; shpërblej Adamin dhe Evën me gjithë gjindjen e tyre, dhe ditën e tretë do të ngjallem”.
(Kënga IX e Kanonit)
E Shtuna e Madhe është dita e prehjes. Krishti të shtunën prehet brenda në varr. Por, prehja e Tij, nuk është mosveprim, por përmbushje e vullnetit hyjnor dhe planit për shpëtimin e njeriut edhe botës. Ai, i cili nga mosekzistenca i dha ekzistencë gjithçkaje, i restauron të gjitha. Restaurimi i botës u plotësua njëherë e përgjithmonë. Me trupëzimin e Tij, jetën edhe vdekjen e Tij, Krishti i përmbushi të gjitha me prezencën e Tij. Hapi rrugën e ngjalljes për çdo natyrë njerëzore, përderisa krijuesi i jetës e ka të pamundur t’i nënshtrohet prishjes.
“Moisiu parashihte ditën e sotme mistikërisht, duke thënë: Dhe Perëndia bekoi ditën e shtatë. Se kjo është e Shtuna e bekuar; kjo është dita e pushimit, në të cilën pushoi gjithë punët e tij Biri i vetëmlindur i Perëndisë, duke sabatisur trupërisht me ekonominë e vdekjes; dhe duke u bërë përsëri siç ishte me anën e ngjalljes, na dhuroi jetën e amshuar, si i vetëm i mirë dhe njeridashës”.
(Himn i Lavdërimeve)
Ap. Pavli na thotë se “Perëndia ishte në Krishtin, duke pajtuar botën me veten e tij” (2Kor. 5.19). Atëherë, jeta e përjetëshme dhe e vërtetë hyri në thellësitë e Hadit. Krishti, që është jeta e të gjithëve, mundi vdekjen me vdekjen e Tij. Ai është arsyeja që Kisha psal në mënyrë harmonike “U mbushën të gjitha me dritë tani, qielli e dheu dhe të nëndheshmet” (Kanoni i Pashkës). Kisha njeh veten e saj si “vendin, realitetin e përjetshëm, kur prezenca e Krishtit dërrmon Satanain, hadin dhe vdekjen”.
Shërbesa e të Shtunës së Madhe na ndihmon që të kujtojmë dhe të festojmë të vërtetën e madhe që “me gjithë peripecitë e përditshme dhe kontradiktat e historisë dhe prezencës së vazhdueshme të ferrit brenda zemrës njerëzore dhe në shoqërinë njerëzore, jeta u çlirua! Krishti shfuqizoi fuqinë e vdekjes.
Vdekja e Krishtit është mrekullia më e madhe, por edhe shfaqja vendimtare e dashurisë së pafundme të Perëndisë për të gjithë krijesën. Nuk ishte vetëm njeriu ai që vdiq. Ai, që gjendej në varr, nuk ishte tjetër përveçse Biri i përjetshëm dhe i pavdekshëm dhe Fjala e Perëndisë, “duke marrë formë shërbëtori, duke u bërë i ngjashëm me njerëzit, edhe duke u gjendur me pamje si njeri, e përuli veten e tij, duke u bërë i bindur deri në vdekje, edhe vdekje kryqi” (Filip. 2. 7-8). Pashka nuk është ndonjë lidhje me romantizmin dhe sentimentalizmin. Dikush thotë: “Pashka nuk lidhet me kthimin e gushkuqit në pranverë, me lulet që lulëzojnë ose me marrëzira të ndryshme idhujtare. Bëhet fjalë për një Trup, i cili sipas një mënyre u shpërbë. Ungjilli e ka të vështirë të përshkruajë se çfarë ndodh, por le të mos bëjmë asnjë gabim në lidhje me këtë, mundohet që të përshkruajë diçka të mbinatyrshme: vdekjen duke funksionuar mbrapsht. Kështu nuk mund të flas për “rilindjen e përjetëshme të shpresës” ose për “Jisuin që jeton në zemrat tona”. Flasim për një Jude të vdekur, të kryqëzuar, që u kthye mbrapa në jetë... Për Perëndinë flasim këtu, Perëndinë e vërtetë, njerëzit e mi, jo për një projeksion të egos sonë”.
Nuk është pa kuptim fakti që ikona e Ngjalljes në Kishën tonë është “zbritja në Had”, në vendin e të vdekurve. Ikona tregon një Krisht triumfues, të rrethuar me lavdi, të shkelë mbi vdekjen, të mbajë në duartë e Tij Adamin edhe Evën dhe t’i tërheqë nga humnera e ferrit. Ikona shpreh gjallërisht të vërtetën, që rezulton nga fitorja e Krishtit mbi vdekjen, me vdekjen e Tij dhe ngjalljen.
E Premtja e Madhe në Kishën Orthodhokse
Komente mbi çështjet kryesore
Shkrimet na sigurojnë se “vdekjen nuk e bëri Perëndia, as gëzohet me zhdukjen e të gjallëve. Perëndia krijoi gjithçka, që të ekzistojë... por nga zilia e djallit vdekja hyri në botë (Urtësia e Sol. 1.13-14, 2.24). I njëjti shkrimtar i frymëzuar nga Perëndia shkruan gjithashtu “Perëndia krijoi njeriun për jetën e paprishur, e krijoi në përputhje me ikonën e Tij, ikonën e Perëndisë së përjetshëm... Por mosrrespektuesit me veprat dhe fjalët e tyre shkaktojnë vdekjen” (Urtësia e Sol. 2.23, 1.16).
Vdekja është neveri, padenjësia e fundit, armiku i fundit. Nuk vjen nga Perëndia, por nga njerëzit. Vdekja është fryt natyral i Adamit të vjetër, i cili u tjetërsua nga burimi i jetës dhe bëri vdekjen një fat botëror. “Përmes një njeriu hyri në botë mëkati dhe përmes mëkatit vdekja, kështu u shpërnda tek të gjithë njerëzit” (Rom. 5.12).
Dita e vdekjes së Krishtit është dita e mëkatit. Mëkati, i cili ndoti krijesën e Perëndisë që nga agimi i historisë, duke arriti kulmin në kodrën e Golgotës. Aty mëkati dhe e keqja, shkatërrimi dhe vdekja treguan aftësitë e tyre. Njerëz mosrrespektues e gozhduan në Kryq, që ta shkatërronin. Sidoqoftë, vdekja e dënoi në mënyrë të pakthyeshme botën e rënë, duke zbuluar natyrën reale dhe jonormale të saj.
Tek Krishti, Adami i ri, nuk ekziston mëkati. Dhe si pasojë nuk ekziston as edhe vdekja. Pranoi vdekjen, sepse mori pjesë plotësisht në tragjedinë e jetës sonë. Zgjodhi që të zbrazë jetën tek vdekja, në mënyrë që të shkatërrojë dhe të mundë dominimin e vdekjes. Vdekja e Tij është zbulesa e fundit dhe bazike e bindje dhe dashurisë së Tij të përsosur. Pësoi për ne dhimbjen e frikëshme të vetmisë së plotë –“Perëndia imi, Perëndia im, pse më braktise!” (Mark. 15.34). Më pas, pranoi vdekjen me ulërimën e agonisë, “Mbaroi” (Joan. 19.30). Ulërima e Tij njëkohësisht ishte një tregues që vetë Ai e kishte vdekjen e Tij nën kontroll dhe që vepra e Tij e shpëtimit ishte përmbushur, mbaroi. Çfarë çudie! Ndërsa vdekja jonë është një mungesë ekstreme e plotësisë, vdekja e Tij është një plotësi e përmbushur.
Jisui nuk erdhi, që të takojë vdekjen me teoritë filozofike të shumta, fjalët boshe ose shpresa të paqarta. U ndesh me vdekjen ballë për ballë. Theu prangat e hekurta të armikut fillestar, me anën e vdekjes dhe të rikthimit në jetë. Hodhi tutje errësirën shtypëse të tij dhe hijet e ashpra të tij duke depërtuar në avushën e pafundme të hadit. Shembi fortesën e vdekjes dhe drejtoi robërit e saj në hapjen e pakufizuar të jetës së vërtetë.
Para disa mijëvjeçarësh Jobi, një njeri i drejtë, që pësoi një mjerim të patreguar, bëri këtë pyetje: “Nëse dikush vdes, a mund të kthehet përsëri në jetë?” (Job. 14.14). Kaluan shumë vite, derisa kjo pyetje të marrë një përgjigje autoritare. Shumë sollën teori, por askush nuk foli me pushtet. Përgjigja erdhi nga Ai që qëndroi pranë trupave të dy të rinjve –bija e Jairit dhe biri i vejushës- dhe i ngjalli prej së vdekurish (Lluk. 8.41 dhe 7.11). Përgjigja erdhi nga Ai, që i’u afrua varrit të mikut të Tij Llazar dhe e thirri nga vdekja në jetë (Joan. 11). Përgjigja erdhi nga Jisui, i cili vetë u kryqëzua dhe u ngjall pas tre ditësh.
Dita e vdekjes së Krishtit është dita e vërtetë e lindjes.
“Brenda misterit të vdekjes dhe ngjalles së Krishtit, vdekja merr një vlerë pozitive. Edhe nëse vijon që të veprojë edhe si vdekje fizike dhe biologjike, nuk është më stacion i fundit në një rrugëtim të gjatë dhe shkatërrues. Është bërë një derë e domosdoshme, siç gjithashtu edhe shenja e sigurt e Pashkës sonë përfundimtare, të kalimit tonë nga vdekja në jetë”.
Nga fillimi Kisha kremton çdo vit tre ditë vendimtare të historisë së shenjtë, dmth., të Premten e Madhe, të Shtunën e Madhe dhe Pashkën. Të Premten dhe të Shtunën e Madhe i konsideronin gjithmonë, që nga kohët e para të krishtera, si ditë hidhërimi të thellë dhe kreshme të rreptë.
E Premtja dhe e Shtuna e Madhe tërheqin vëmendjen tonë drejt gjyqit, kryqëzimit, vdekjes dhe varrimit të Krishtit. Marrim pjesë brenda misterit të frikshëm të përulësisë së skajshme të Perëndisë tonë që pëson. Për këtë arsye këto ditë janë njëkohësisht edhe ditë të hidhërimit të madh dhe të vigjilencës. Krijuesi i jetës po e kthen vdekjen në jetë. “Ejani të shikojmë jetën, që dergjet në varrin, për të ngjallur të vdekurit” (Lavdërim i Mëngjesores së të Shtunës së Madhe).
Liturgjikisht, ngjarja e thellë dhe e tmerrshme e vdekjes trupore dhe e varrimit të Perëndisë lidhet me një lloj të veçantë heshtjeje, dmth., me mungesën e kryerjes së Falenderimit Hyjnor. E Premtja dhe e Shtuna e Madhe janë të vetmet ditë të vitit, gjatë të cilave nuk thirret mbledhja falenderuese. Sidoqoftë, para shekullit të XII gjatë të Premtes së Madhe kryhej Liturgjia e Dhuratave të Parashenjtëruara.
Qëllimi i të Premtes së Madhe është pësimi, vdekja dhe varrimi i Zotit Jisu Krisht. Sinaksari në Triod shkruan këto: “Të Premten e Madhe dhe të shenjtë kujtojmë pësimet e frikshme dhe shpëtuese të Zotit dhe Perëndisë dhe Shpëtimtarit tonë Jisu Krisht, pështymat, shuplakat, rrahjet, sharjet, përqeshjet, rrobën e kuqe, kallamin, sfungjerin, uthullën, peronat, shtizën, dhe përmbi të gjitha Kryqin dhe vdekjen, të cilat i duroi për ne duke dashur”. Duke qenë se pësimi i Zotit është theksuar në këtë mënyrë, shërbesa e Mëngjesores së të Premtes së Madhe nëpër librat liturgjikë, shpesh paraqitet si “Shërbesa e Pësimeve të Shenjta”. Himnet e kësaj shërbese të veçantë janë të frymëzuara, të pasura dhe të forta.
Shërbesat e shenjta të së Premtes së Madhe me pasurinë e leximeve të shumta nga Shkrimi i Shenjtë, himnografia e mrekullueshme dhe veprimtaria intensive liturgjike tregon qartë pësimin e Krishtit dhe rëndësinë e tij në botë. Himnet, që janë në Mëngjesore, Orët dhe Mbrëmësore, na ndihmojnë që të shikojmë se si Kisha kupton edhe kremton misterin e frikshëm të pësimit dhe vdekjes së Krishtit.
“Sot varet mbi dru Ai që vari dheun mbi ujëra. Kurorë prej gjëmbash i vihet rreth kryes Mbretit të ëngjëjve. Me purpur të gënjeshtërt vishet Ai që veshi qiellin me re. Shuplakë dënjoi Ai që çliroi Adamin në Jordan. Me gozhdë u mbërthye Dhëndëri i Kishës. Me shtizë u shpua i Biri i Virgjëreshës. U falemi Pësimeve të tua o Krisht. Rrëfena dhe Ngjalljen tënde të lavdëruar”.
(Antifoni i XV-të)
“Kur të mbërthyen të paligjët në Kryq Ty, Zotin e lavdisë, u thërrisje: Me se ju trishtova? A me se ju zemërova? Para meje cili ju shpëtoi prej hidhërimit? Dhe tani si ma shpaguani? Me të këqija për të mirat, për shtyllën e zjarrit më mbërthyet në Kryq, për renë më rrëmuat varrin, për manën më blatuat vrer, për ujin më vaditët me uthull. Prandaj pra, dhe unë thërres kombet dhe ato do t’më lavdërojnë me Atin e me Shpirtin e Shenjtë”.
(Ora e IX)
“Një mister i trembshëm dhe i çuditshëm shikohet që po ngjan sot. Zihet i paprekuri; lidhet ai që zgjidh Adamin prej mallkimit; ai që provon zemra dhe veshka, provohet padrejtësisht; mbyllet në burg Ai që mbylli avushën; qëndron përpara Pilatit Ai, përpara të Cilit qëndrojnë me frikë fuqitë e qiejve; pret shuplaka prej dore të krijuar Krijuesi; dënohet me kryq Ai që gjykon të gjallët dhe të vdekurit; mbyllet në varr Rrëmuesi i Ferrit. O Zot që duron të keqen, që i duron të gjitha nga dhembshuria dhe i shpëtove të gjithë prej mallkimit, lavdi më Ty”.
(Thirrtore e Mbrëmësores)
“Vdiqe, dhe në varrin trupërisht, duke dashur vetë u mbylle, o Perëndi edhe Zot, Ti i papërshkruari, i pacaktuari, mbretërinë e demonëve, e zbraze e mbylle, gjithë të burgosurve, u fale dritë e liri, edhe në këtë javë të madhe, na ke vlerësuar të gjithë, për lavdinë e mbretërisë së qiellit”.
(Pasvarg i Mbrëmësores)
Shërbesa e Lajtores
Kisha celebronte shërbesën e Lajtores (Niptiras) një herë në vit sipas ngjarjes, gjatë së cilës Krishti lau këmbët e nxënësve në Darkën Mistike. Kryesisht kryhej nëpër Kishat Katedrale dhe në disa manastire. Me kalimin e kohës, shërbesa nuk u krye më, përveçse në disa enori. Në ditët tona në shumë Episkopata Ortodokse, kjo shërbesë është rikthyer në përdorim. Shërbesa është e kujdesshme, dramatike dhe prekëse. Celebrohet me solemnitet të veçantë në Patriarkanën e Jerusalemit dhe në Manastirin e shenjtë të Joan Theologut në ishullin Patmo. Shërbesa përfshihet në një libër liturgjik të veçantë.
⃰ ⃰ ⃰
Veshja. Meqenëse kujtojmë themelimin e Eukaristisë Hyjnore, ngjyrat e zakonshme vajtuese nuk përdoren në Liturgjinë hyjnore të së Enjtes së Madhe. Prifti vesh veshje të kuqe ose të bardhë dhe të kuqërremtë. Tryeza e shenjtë mbulohet gjithashtu me ngjyra të ngjashme.
Ikona. Të Enjten e Madhe në mëngjes dhe në darkë, vendosim ikonën e Darkës Mistike.
Kreshma. Meqenëse kujtojmë themelimin e Misterit të Eukaristisë, në vaktin e ditës lejohet vaji dhe vera.
Vezët paskale. Sipas zakonit, vezët e pashkës lyhen këtë ditë me bojë të kuqe. Gjithashtu sipas zakonit, vezët e pashkës shpërndahen tek besimtarët pas Liturgjisë së Pashkës dhe ofrohen nëpër vaktet e pashkës. Duhet me patjetër që të theksohet se bëhet fjalë për një zakon dhe jo për një rregull liturgjik.
Mëngjesorja e së Enjtes së Madhe zakonisht psalet në mbrëmjen e ditës së mëparshme. Disa herë quhet mëngjesi i të njëjtës ditë. Sidoqoftë në SHBA trendi prej kohësh është që kjo shërbesë të hiqet. Në shumë vende nuk përdoret më. Në vendin e saj kleri enorik kryen shërbesën e Efqelisë së Shenjtë.
Liturgjia hyjnore e së Enjtes së Madhe më parë kryhej sipas ritualit të duhur në darkë, sipas imitimit të Darkës Mistike. Në Kostandinopojë vijonte Shërbesa e Lajtores, e cila celebrohej nga vetë Patriarku.
Liturgjia hyjnore u zhvendos fillimisht vonë pasdite dhe më vonë në orët e mëngjesit të ditës. Sidoqoftë, Liturgjia mbajti karakterin e saj fillestar mbrëmësor. Ajo përbëhet nga dy pjesë kryesore: a) shërbesa e Mbrëmësores së Madhe me Hyrjen dhe tre leximet nga Dhjata e Vjetër dhe b) Liturgjinë hyjnore të shën Vasilit të Madh, e cila fillon me lutjen e Trishenjtit.
Mbrëmësorja e së Enjtes së Madhe. Duke ndjekur nga afër ngjarjet e Dhjatës së Vjetër ceremonitë e së Enjtes së Madhe rregullisht mbaronin me Liturgjinë hyjnore mbrëmësore. Por, siç u përmend Liturgjia hyjnore mbrëmësore u zhvendos në mëngjes. Në veprimin liturgjik bashkëkohor Mëngjesorja e së Premtes së Madhe kryhet gjatë mbrëmjes së të Enjtes së Madhe.
Shërbesa e Lajtores
Kisha celebronte shërbesën e Lajtores (Niptiras) një herë në vit sipas ngjarjes, gjatë së cilës Krishti lau këmbët e nxënësve në Darkën Mistike. Kryesisht kryhej nëpër Kishat Katedrale dhe në disa manastire. Me kalimin e kohës, shërbesa nuk u krye më, përveçse në disa enori. Në ditët tona në shumë Episkopata Ortodokse, kjo shërbesë është rikthyer në përdorim. Shërbesa është e kujdesshme, dramatike dhe prekëse. Celebrohet me solemnitet të veçantë në Patriarkanën e Jerusalemit dhe në Manastirin e shenjtë të Joan Theologut në ishullin Patmo. Shërbesa përfshihet në një libër liturgjik të veçantë.
⃰ ⃰ ⃰
Veshja. Meqenëse kujtojmë themelimin e Eukaristisë Hyjnore, ngjyrat e zakonshme vajtuese nuk përdoren në Liturgjinë hyjnore të së Enjtes së Madhe. Prifti vesh veshje të kuqe ose të bardhë dhe të kuqërremtë. Tryeza e shenjtë mbulohet gjithashtu me ngjyra të ngjashme.
Ikona. Të Enjten e Madhe në mëngjes dhe në darkë, vendosim ikonën e Darkës Mistike.
Kreshma. Meqenëse kujtojmë themelimin e Misterit të Eukaristisë, në vaktin e ditës lejohet vaji dhe vera.
Vezët paskale. Sipas zakonit, vezët e pashkës lyhen këtë ditë me bojë të kuqe. Gjithashtu sipas zakonit, vezët e pashkës shpërndahen tek besimtarët pas Liturgjisë së Pashkës dhe ofrohen nëpër vaktet e pashkës. Duhet me patjetër që të theksohet se bëhet fjalë për një zakon dhe jo për një rregull liturgjik.
Mëngjesorja e së Enjtes së Madhe zakonisht psalet në mbrëmjen e ditës së mëparshme. Disa herë quhet mëngjesi i të njëjtës ditë. Sidoqoftë në SHBA trendi prej kohësh është që kjo shërbesë të hiqet. Në shumë vende nuk përdoret më. Në vendin e saj kleri enorik kryen shërbesën e Efqelisë së Shenjtë.
Liturgjia hyjnore e së Enjtes së Madhe më parë kryhej sipas ritualit të duhur në darkë, sipas imitimit të Darkës Mistike. Në Kostandinopojë vijonte Shërbesa e Lajtores, e cila celebrohej nga vetë Patriarku.
Liturgjia hyjnore u zhvendos fillimisht vonë pasdite dhe më vonë në orët e mëngjesit të ditës. Sidoqoftë, Liturgjia mbajti karakterin e saj fillestar mbrëmësor. Ajo përbëhet nga dy pjesë kryesore: a) shërbesa e Mbrëmësores së Madhe me Hyrjen dhe tre leximet nga Dhjata e Vjetër dhe b) Liturgjinë hyjnore të shën Vasilit të Madh, e cila fillon me lutjen e Trishenjtit.
Mbrëmësorja e së Enjtes së Madhe. Duke ndjekur nga afër ngjarjet e Dhjatës së Vjetër ceremonitë e së Enjtes së Madhe rregullisht mbaronin me Liturgjinë hyjnore mbrëmësore. Por, siç u përmend Liturgjia hyjnore mbrëmësore u zhvendos në mëngjes. Në veprimin liturgjik bashkëkohor Mëngjesorja e së Premtes së Madhe kryhet gjatë mbrëmjes së të Enjtes së Madhe.
Dhuratat e Shenjta të ruajtura
Prifti përgatit Qengjin e shenjtëruar, që do të ruhet, saktësisht me të njëjtën mënyrë, që parapërgatitet dhe ruhet për Liturgjinë e Dhuratave të Parashenjtëruara. Duhet që të ketë kujdes të veçantë, që Qengji të jetë plotësisht i thatë. Në mënyrë që kjo të arrihet, Qengji ndahet në disa copëza. Disa priftërinj preferojnë që të ngrohin copëzat, duke i vendosur ato mbi zjarr brenda një ene të posaçme.
Edhe pse nuk ekziston një shërbesë e veçantë për parapërgatitjen e Dhuratave të Shenjta të Parashenjtëruara që ruhen, mësuam nga tradita të bëjmë këto: Në një moment të qetë dhe të duhur, ndërmjet ditës së parë dhe të dytë, kur Qengji është tharë plotësisht, prifti i afrohet Tryezës së Shenjtë dhe shpalos andiminsin. Vesh rason dhe epitrahilin, lutet me mënyrën e zakonshme dhe temjanis Dhuratat. Vendos diskun ose çfarëdolloj ene tjetër që ka Qengjin mbi andimins. Më pas me shtizë ose ndonjë mjet tjetër të përshtatshëm, fillon që të copëtojë Qengjin në copëza të vogla, të cilat në gjuhën liturgjike janë të njohur si margarite. Margaritet në vazhdim vendosen në Artofor. Prifti celebron këtë shërbesë me lutje të mëdha.
Dhuratat e Shenjta që janë ruajtur nga viti i kaluar konsumohen nga prifti në mënyrë të zakonshme të Enjten e Madhe, ose të Shtunën e Madhe.
Në rastin kur Qengji është konsumuar, për ndonjë arsye ka humbur ose edhe nuk ekziston, si në rastin e ndërtimit të një Kishe të re, prifti mund të shenjtërojë një Qengj të dytë në çfarëdolloj Liturgjie hyjnore dhe ta parapërgatitë me mënyrën që përshkruam më lartë dhe ta vendosë në Artofor.
Mirosja e shenjtë në Kishën Orthodhokse
Kur kryhet, shërbesa e gjerë dhe e kujdesshme vendoset pas Liturgjisë hyjnore të së Enjtes së Madhe.
Sipas zakonit e drejta për shenjtërimin e Miros i përket vetëm Episkopit. Çdo Kishë Autoqefale ka të drejtën që të përgatitë dhe të shenjtërojë Miron e shenjtë. Patriarkana e Kostandinopojës, si e para ndër të barabartë në Ortodoksi, shenjtëron dhe shpërndan Miron e shenjtë tek Kishat e tjera.
Miroja e shenjtë është një përzierje e vajit të ullirit, balsamit, verës dhe rreth 40 esencave aromantike, që simbolizojnë plotësinë e hirit të misterit, ëmbëlsinë e jetës së krishterë dhe dhuratat e shumta dhe të ndryshme të Shpirtit të Shenjtë.
Mirosja, si mister i dytë i Kishës, lidhet ngushtë me pagëzimin si teologjikisht ashtu edhe liturgjikisht. Ndërsa pagëzimi na bën që të ndajmë vdekjen e Krishtit dhe na përfshin në ekzistencën e Tij të re dhe të ngjallur, Mirosja na bën mbajtës të Shpirtit të Shenjtë. Shpirti i Shenjtë vjen që të banojë brenda nesh. Rrethon jetën tonë me fuqi dhe me dashuri. Vendos brenda nesh dhuratën e veprimit. Na bën luftëtar të fortë në luftën shpirtërore dhe pastron zemrat tona duke na shndërruar vazhdimisht në tempull të Perëndisë së gjallë.